2
عضو هیأت علمی دانشگاه تهران و عضو مجلس خبرگان رهبری
چکیده
ضرورت دورهای بودن و محدودیت زمانی دوره انتخاب نمایندگی در مناصب مختلف سیاسی، در حقوق اساسی نظامهای مبتنی بر دموکراسی به عنوان یک اصل بدیهی شناخته شده است. متأثر از همین دیدگاه، برخی با تسرّی الزامات دورهای بودن مشاغل و مناصب سیاسی به ولی فقیه، قائل به لزوم توقیت و زمانمندکردن ولایت فقیه شدهاند. عمده استدلالات در اثبات توقیت ولایت امر و ضرورت دورهای بودن، مفاسد طولانی و مادامالعمرشدن دوره حکومت است که باید از اساس آن را در خصوص ولی فقیه سالبه به انتفای موضوع دانست؛ زیرا قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران علاوه بر نظارت بیرونی بر رهبری توسط مجلس خبرگان رهبری، با پیشبینی شرط عدالت و تقوا در اصول پنجم و یکصد و نهم قانون اساسی، شاخصهایی را به عنوان نظارت درونی پیشبینی نموده است که در هیچ یک از نظام های سیاسی دنیا، ضرورت وجود شرایط مذکور برای رئیس کشور پیشبینی نشده است. از سوی دیگر، رهبری در نظام ولایت فقیه، هرگز مادامالعمر نیست، بلکه کاملاً تابع شرایط و صلاحیتها و مادامالشرائط و الصفات بوده و مقید به زمان نیست و تا زمانی که شرایط رهبری استمرار داشته باشد، ولی فقیه در این سمت خواهد بود. مضاف بر این که اگر رهبر منتخب خبرگان، در همان سال یا روزهای نخست رهبری، شرایط خود را از دست بدهد یا معلوم شود فاقد شرایط و صلاحیتهای لازم بوده است، بلافاصله خبرگان او را عزل و درباره جانشین او تصمیمگیری خواهند کرد. لذا ادله ضرورت توقیت و محدودیت زمانی ولایت امر در خصوص ولی فقیه را باید سالبه به انتفای موضوع دانست.
1. آخوند خراسانی، محمدکاظم بن حسین، کفایةالاصول، قم: مؤسسه نشر اسلامی، چ8، 1424ق. 2. اداره کل امور فرهنگی و روابط عمومی مجلس شورای اسلامی، صورت مشروح مذاکرات شورای بازنگری قانون اساسی، ج2و3، تهران: اداره کل امور فرهنگی و روابط عمومی مجلس شورای اسلامی، 1369. 3. ارسطا، محمدجواد، «پاسخ به مقاله اهتمام به آرای عمومی و دید مردم در نگاه علی7»، فصلنامه حکومت اسلامی، سال ششم، ش4، 1380. 4. ارسطا، محمدجواد، «حاکم اسلامی نصب یا انتخاب»، فصلنامه علوم سیاسی، دانشگاه باقرالعلوم7، ش5، 1378. 5. امام خمینی، سید روح الله، تحریرالوسیلة، ج1، تهران: اعتماد، 1403ق. 6. امام خمینی، سید روح الله، کتاب البیع، ج2، قم: مؤسسه اسماعیلیان، 1363. 7. امام خمینی، سید روح الله، صحیفه امام، مجموع آثار امام خمینی;، ج11، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی;، 1380. 8. امام خمینی، سید روح الله، معتمدالاصول، تحقیق محمد فاضل موحدی لنکرانی، ج1، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی;، 1381. 9. امام خمینی، سید روح الله، مناهجالوصول الی علم الاصول، ج2، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی;، 1373(ب). 10. امام خمینی، سید روح الله، ولایت فقیه، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی;، 1373(الف). 11. ایزدهی، سید سجاد، نظارت بر قدرت در فقه سیاسی، قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، 1387. 12. جوادی آملی، عبدالله، پیرامون وحی و رهبری، قم: انتشارات الزهراء، 1368. 13. جوادی آملی، عبدالله، ولایت فقیه، ولایت فقاهت و عدالت، قم: اسراء، چ11، 1389. 14. جوادیآملی، عبدالله، ولایت فقیه، ولایت فقاهت و عدالت، قم، اسراء، چ16، 1393. 15. جوانآراسته، حسین، مبانی حکومت اسلامی، قم: بوستان کتاب، چ8، 1388. 16. حائری یزدی، مهدی، حکمت و حکومت، بیجا: انتشارات شادی، 1995م. 17. حسینی حائری، سیدکاظم، اساسالحکومة الاسلامیة، بیروت: مطبعةالنیل، 1399ق. 18. حسینی میلانی، علی، تحقیقالاصول، ج4، قم: الحقائق، چ2، 1428ق. 19. خویی، ابوالقاسم، المحاضرات، قم: دارالهدی للمطبوعات، چ3، 1417ق. 20. ذوعلم، علی، تجربه کارآمدی حکومت ولایی، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، چ5، 1387. 21. زمانی، سید قاسم و آدمی، محمد، «دورهای بودن انتخابات در حقوق بینالملل بشر و مسأله توقیت در نهاد ولایت مطلقه فقیه در فقه امامیه»، فصلنامه پژوهش تطبیقی حقوق اسلام و غرب، سال سوم، ش3، پاییز 1395. 22. سبحانی، جعفر، تهذیبالاصول، تقریر بحث امام خمینی;، ج1، قم: دارالفکر، 1410ق. 23. سروش محلاتی، محمد، جشن نامه آیةالله ابراهیم امینی، قم: انتشارات مورخ، 1394. 24. سروش محلاتی، محمد، دین و دولت در اندیشه اسلامی، قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی، 1378. 25. شاکرین، حمیدرضا، حکومت دینی، قم: انتشارات پارسایان، 1382. 26. صالحی نجفآبادی، نعمتالله، ولایت فقیه، حکومت صالحان، تهران: مؤسسه خدمات فرهنگی رسا، 1363. 27. صدر، محمدباقر، بحوث فی علمالاصول، تقریرات سید محمود هاشمی شاهرودی، ج3، قم: مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامی بر مذهب اهل بیت:، چ3، 1417ق. 28. صفایی حائری، علی، از معرفت دینی تا حکومت دینی، تهران: انتشارات لیلةالقدر، چ4، 1392. 29. عمید، حسن، فرهنگ عمید، ج1، تهران: ناشر، اشجع میکاییل، 1389. 30. قاضی شریعتپناهی، ابوالفضل، بایستههای حقوق اساسی، تهران: نشر یلدا، 1373. 31. کدیور، محسن، نظریههای دولت در فقه شیعه، تهران، نشر نی، چ7، 1387. 32. کدیور، محسن، اندیشه سیاسی در اسلام، ج3، حکومت انتصابی، وبسایت رسمی محسن کدیور. 33. محسنی، فرید و نجفی اسفاد، مرتضی، حقوق اساسی جمهوری اسلامی ایران، انتشارات بینالمللی الهدی، چ8، 1388. 34. مدنی، جلالالدین، حقوق اساسی و نهادهای سیاسی جمهوری اسلامی ایران، تهران: پایدار، چ5، 1377. 35. مصباح یزدی، محمدتقی، پرسشها و پاسخها، ج1، قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی;، چ19، 1381. 36. مصباح یزدی، محمدتقی، حکیمانهترین حکومت کاوشی در نظریه ولایت فقیه، قم: انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی;، چ3، 1396. 37. مصباح یزدی، محمدتقی، نگاهی گذرا به ولایت فقیه، قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی;، چ26، 1391. 38. مطهری، مرتضی، مجموعه آثار، ج26، قم: انتشارات صدرا، 1387. 39. مظاهری، حسین، «ابعاد فقهی امام خمینی;»، مجله فقه اهل بیت:، ش19و20، پاییز و زمستان 1378. 40. معرفت، محمد هادی، ولایت فقیه، قم: مؤسسه فرهنگی انتشاراتی التمهید، 1377. 41. مکارم شیرازی، ناصر، انوارالفقاهة، تهران، دارالکتب اسلامیه، 1375. 42. منتظری، حسینعلی، «ولایت فقیه و قانون اساسی»، پیام هاجر، ش236، 1377. 43. منتظری، حسینعلی، دراسات فی ولایة الفقیه و فقه الدولة الاسلامیة، ج1، قم: نشر تفکر، چ2، 1409ق. 44. منتظری، حسینعلی، مبانی فقهی حکومت اسلامی، ترجمه محمود صلواتی، ج2، تهران: کیهان، 1367. 45. نائینی، محمدحسین، تنبیه الامة و تنزیه الملة، به اهتمام سید محمود طالقانی، تهران: شرکت سهامی انتشار، چ9، 1378. 46. نوایی، علی اکبر، نظریه دولت دینی، تهران: نشر معارف، 1381. 47. هاشمی، سید محمد، حقوق اساسی و ساختارهای سیاسی، ج2، تهران: میزان، چ2، 1392. 48. یزدی، محمد، قانون اساسی برای همه، تهران، انتشارات امیرکبیر، 1375.