دبیرخانه مجلس خبرگان رهبری juمدیرمسئول سید ابراهیم رئیسی juسردبیر سید هاشم حسینی بوشهری juدبیر تحریریه محمدعلی لیالی juهیات تحریریه صادق آملی لاریجانی محسن اراکی سیدهاشم حسینی بوشهری عسگر دیرباز سیدابراهیم رئیسی محسن قمی عباس کعبی محمدعلی لیالی " />

ظرفیت سنجی منابع فقهی در استنباط گزاره های فقه سیاسی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 حقوق، دانشگاه شهرکرد، شهرکرد، ایران

2 موسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی ره

چکیده

دست‌یابی به قطعیت، حجیت، صحت استناد و انتساب به شارع در دانش‌های فقهی، تنها از مسیر مراجعه به منابع فقه به عنوان منبع جوشش تفکر و تفقه میسر و ممکن خواهد بود. «قرآن» و «سنت» دو منبع اصلی فقه و فقه سیاسی قلمداد گردیده و حجیت سنت در فقه سیاسی؛ هرچند تابعی از حجیت قرآن قلمداد می‌شود، اما سنت را به دلیل تبیین و تفصیل قرآن کریم، باید غنی‌ترین منبع فقه سیاسی به ‌شمار آورد. اجماع در فقه سیاسی شیعه تنها در صورتی می‌تواند به عنوان منبع صدور حکم و الزام سیاسی باشد که کاشف از قول معصوم باشد. ادراکات بدیهی و قطعی عقل در فقه سیاسی تشیع حجت بوده و سایر تأملات عقلانی به معیار و ملاک معارف قطعی وحیانی مورد توجه فقهای شیعه بوده است. جایگاه عرف، بیش تر در تشخیص موضوعات و مصلحت به عنوان تطبیق بر مصادیق در فقه سیاسی کاربرد دارد، اما به عنوان منبعی مستقل به شمار نمی‌آید. قراردادهای اجتماعی در صورتی که مستنبط از منابع اصیل دینی باشند، در واقع بازگشت به کتاب و سنت داشته و دیدگاه قرارداد اجتماعی غربی، قرابتی با فقه سیاسی شیعه ندارد.

کلیدواژه‌ها


1. قرآن کریم.
2. آخوند خراسانی، کفایة الاصول، قم: آل البیت:، 1409ق.
3. آلوسی، سیدمحمود، روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم، ج6، بیروت: دارالکتب العلمیة، 1415ق.
4. آمدی، علی بن محمد، الإحکام فی أصول الأحکام، بیروت: دار ابن حزم، 1429ق.
5. آملی، میرزاهاشم، الاجتهاد و التقلید، تقریرات ضیاء الدین نجفی، قم: نوید اسلام، 1388.
6. ابن‌ندیم، الفهرست، تحقیق رضا تجدد، بی‌جا: بی‌نا، بی‌تا.
7. اخوان ‌کاظمی، بهرام، دیپلماسی و رفتار سیاسی در اسلام، تهران: سمت، 1392.
8. استرآبادی، محمدامین، الفوائد المدنیة، قم: دارالنشر للاهل البیت:، بی‌تا.
9. امام خمینی، سید روح الله، الاجتهاد و التقلید، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی;‌، 1418ق.
10. انصاری، مرتضی، فرائد الاصول، ج1، قم: مجمع الفکر الاسلامی، 1428ق.
11. ایجی، قاضی، شرح المواقف‏، ج8، قم: منشورات شریف الرضی، 1325ق.
12. ایزدهی، سیدسجاد، مصلحت در فقه سیاسی شیعه، تهران: پژوهش‌گاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، 1393.
13. بحرانی، یوسف بن احمد، الحدائق الناضرة فی أحکام العترة الطاهرة‌، ج1، قم: دفتر انتشارات اسلامی، 1405ق.
14. پورحسین، مهدی، بغی و تمرد در حکومت اسلامی، قم: پژوهش‌گاه علوم و فرهنگ اسلامی، 1391.
15. جلالی، سیدمحمدرضا، تدوین السنة الشریفة، قم: مکتب الاعلام الاسلامی، 1413ق.
16. جمعی از محققان، نهضت عاشورا: جستارهای کلامی، سیاسی و فقهی، قم: پژوهش‎گاه علوم و فرهنگ اسلامی، 1387.
17. جوادی آملی، عبدالله، منزلت عقل در هندسه معرفت دینی، تحقیق و تنظیم احمد واعظی، ویرایش حسین شفیعی، قم: اسراء، 1386.
18. خویی، سیدابوالقاسم، منهاج الصالحین، ج1، قم: نشر مدینة العلم‌، 1410ق.
19. سروش محلاتی، «آفتاب کرامت بر تاریک‌خانه دولت (سایت شخصی)»: http://www.drsoroush.com.
20. سلیمی، عبدالحکیم، حقوق بین‌الملل اسلامی، قم: مرکز بین‌المللی ترجمه و نشر المصطفی، 1390.
21. سید مرتضی، الذریعة الی اصول الشریعة، ج2، تهران: انتشارات دانشگاه تهران، 1376.
22. شبان‌نیا، قاسم، آثار جهاد در روابط بین‌الملل، قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی;، 1386.
23. شکوری، ابوالفضل، فقه سیاسی اسلام، قم: مؤلف، 1361.
24. شهید ثانی، الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة، ج2، قم: داوری، 1410ق.
25. شیخ طوسی، المبسوط فی فقه الإمامیة، ج7، تهران: المکتبة المرتضویة لإحیاء الآثار الجعفریة‌، 1387.
26. شیخ طوسی، تهذیب الأحکام، ج4، تهران: دارالکتب الإسلامیة‌، 1407ق.
27. شیخ مفید، الجمل و النصرة لسید العترة فی حرب البصرة، قم: کنگره شیخ مفید، 1413ق.
28. صادقی‌ تهرانی، محمد، الفرقان فی تفسیر القرآن بالقرآن و السنة، ج11، قم: انتشارات فرهنگ اسلامی، 1365.
29. صادقی فدکی، سیدجعفر، بازپژوهی ملاک‌های توسعه آیات الاحکام قرآن کریم، قم: پژوهش‎گاه علوم و فرهنگ اسلام، 1394.
30. صرامی، سیفالله، منبع‌شناسی تطبیقی در فقه و فقه سیاسی، مندرج در: تمایزات فقه و فقه سیاسی، به‌اهتمام علی‌اصغر نصرتی، قم: پژوهش‌گاه علوم و فرهنگ اسلامی، 1393.
31. صرامی، سیف‌اله، جایگاه قرآن در استنباط احکام، قم: بوستان کتاب، 1378.
32. ضیایی‌فر، سعید، درآمدی بر روی‌کرد حکومتی به فقه، قم: پژوهش‌گاه علوم و فرهنگ اسلامی، 1391.
33. طباطبایی، سیدعلی، ریاض المسائل، قم: ج8، مؤسسه آل البیت:، 1418ق.
34. طباطبایی، سیدمحمدحسین‏، المیزان فى تفسیر القرآن‏، ج11، قم: دفتر انتشارات اسلامی، 1417ق.
35. طبرسی، ‏فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج5، تهران: انتشارات ناصر خسرو، 1372.
36. طبسی، نجم‌الدین، موارد السجن فی النصوص و الفتاوی، قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی، بی‌تا.
37. علامه حلی، تذکرة الفقهاء، ج9، قم: مؤسسه آل البیت:‌، بی‌تا.
38. علامه حلی، منتهی المطلب فی تحقیق المذهب، ج15، مشهد مقدس: مجمع البحوث الإسلامیة‌، 1412ق.
39. علی‌پور، مهدی و حسنی، سیدحمیدرضا، پارادایم اجتهادی دانش دینی (پادّ)، قم: پژوهش‎گاه حوزه و دانشگاه، 1389.
40. علیدوست، ابوالقاسم، فقه و عرف، تهران: سازمان انتشارات پژوهش‎گاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، 1384.
41. علیدوست، ابوالقاسم، فقه و مصلحت، تهران: پژوهش‌گاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، 1388.
42. عمید زنجانی، عباسعلی «بازخوانی هویت و مبانی فقه سیاسی»، مندرج در: تمایزات فقه و فقه سیاسی، به اهتمام علی اصغر نصرتی، قم: پژوهش‌گاه علوم و فرهنگ اسلامی، 1393.
43. غزالی، المستصفی من علم الاصول، ج2، بیروت: مؤسسه الرسالة، 1417ق.
44. فخر رازی، المحصول فی علم الاصول، ج4، بیروت: مؤسسة الرسالة، 1412ق.
45. فیض کاشانی، تفسیر الصافی، ج2، تهران: انتشارات صدر، 1415ق.
46. قاضی‌زاده، کاظم، سیاست و حکومت در قرآن، تهران: پژوهش‎گاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، 1384.
47. کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ج5، تهران: دارالکتب الإسلامیة‌، 1407ق.
48. ماوردی، ابی الحسن، الاحکام السلطانیة، بی‌جا: بی‌نا، بی‌تا.
49. مبلغی، احمد، «درآمدی بر منابع فقه سیاسی؛ سنت»، فقه، ش65، پاییز1389.
50. محقق حلی، المعتبر فی شرح المختصر، ج1، قم: مؤسسه سید الشهداء7، 1407ق.
51. محقق حلی، شرائع الإسلام فی مسائل الحلال و الحرام‌، ج1، قم: مؤسسه اسماعیلیان، 1408ق.
52. محمدی ری‌شهری، محمد، سیاست‌نامه امام علی7، قم: دارالحدیث، 1371.
53. مصباح یزدی، محمدتقی، حقوق و سیاست در قرآن کریم، قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی;، 1391.
54. مظفر، محمدرضا، أصول الفقه، قم: بوستان کتاب، 1380.
55. معرفت، محمدهادی، التمهید فی علوم القرآن‏، ج1، قم: مؤسسة النشر الاسلامی‏، 1415ق.
56. معرفت، محمدهادی‏، علوم قرآنی‏، قم: مؤسسه فرهنگی التمهید، 1381.
57. مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج9، تهران: دار الکتب الإسلامیة، 1374.
58. منتظری، حسینعلی، دراسات فی ولایة الفقیه و فقه الدولة الإسلامیة، ج2، قم: نشر تفکر‌، 1409ق.
59. میراحمدی منصور، فقه سیاسی، تهران: سمت، 1395.
60. میراحمدی، منصور و دیگران، درس‌گفتارهایی در فقه سیاسی، قم: پژوهش‌گاه علوم و فرهنگ اسلامی، 1389.
61. نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، ج21، بیروت: دار إحیاء التراث العربی‌، بی‌تا.