دبیرخانه مجلس خبرگان رهبری juمدیرمسئول سید ابراهیم رئیسی juسردبیر سید هاشم حسینی بوشهری juدبیر تحریریه محمدعلی لیالی juهیات تحریریه صادق آملی لاریجانی محسن اراکی سیدهاشم حسینی بوشهری عسگر دیرباز سیدابراهیم رئیسی محسن قمی عباس کعبی محمدعلی لیالی " />

نظریه خطابات قانونیه امام خمینی و پیامد‌های آن در فقه سیاسی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشگاه قم

2 دانشکده الهیات، دانشگاه قم، قم، ایران.

چکیده

نظریه خطابات قانونیه، از نوآوری های علمی امام خمینی در دانش اصول فقه می‌باشد. ایشان این دیدگاه را در مورد چگونگی تشریع و جعل احکام شرعی بیان نموده و قائل هستند آن دسته از خطاباتی که در شرع مقدس شخصی نبوده و کلّی می‌باشند، از باب جعل قانون صادر گشته‌اند و حالات گوناگون عارض بر مکلّفین هم چون قدرت و علم، در آن‌ها به عنوان قید اخذ نشده است، بلکه حکم صرفاً روی عناوین کلّی مأخوذ در خطاب رفته است. این نظریه، پیامدهای متعددی در ساحات مختلف دانش فقه، خواهد داشت. این پژوهش با هدف دست یابی به پیامد‌های این نظریه در فقه سیاسی، با استفاده از روش تحلیل اجتهادی و با رجوع به منابع کتاب‌خانه‌ای انجام پذیرفته است. ثمره این پژوهش، اثبات تأثیر این نظریه در مسائل مهمی از مباحث فقه سیاسی هم چون «لزوم اقدام به تأسیس حکومت اسلامی، حتی با عدم احراز قدرت» و «تقدم روی کرد امنیتی جامعه‌گرا بر روی کرد فردگرا» می‌باشد.

کلیدواژه‌ها


1. احمدی طالشیان، محمد رضا، تحول مفهوم حاکم جائر در فقه سیاسی شیعه، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی، 1388.
2. امام خمینی، سید روح الله، الخلل فی الصلاة، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی;، 1384.
3. امام خمینی، سید روح الله، انوار الهدایة، ج2، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی;، 1415ق.
4. امام خمینی، سید روح الله، تنقیح الأصول، مقرر: حسین تقوی اشتهاردی، ج3، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی;، 1418ق.
5. امام خمینی، سید روح الله، تهذیب الاصول، ج1و3، قم: دار الفکر، 1382.
6. امام خمینی، سید روح الله، جواهر الاصول، مقرر: محمد حسن مرتضوی لنگرودی، ج3، قم: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی;، 1376.
7. امام خمینی، سید روح الله، صحیفه امام، ج8و20، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی;، 1389.
8. امام خمینی، سید روح الله، کتاب البیع، مقرر: محمد حسن قدیری، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى;، بی‌تا.
9. امام خمینی، سید روح الله، کتاب البیع، ج1، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى;، 1421ق.
10. امام خمینی، سید روح الله، کتاب الطهارة، ج2، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى;، 1422ق.
11. امام خمینی، سید روح الله، معتمد الأصول، مقرر: محمد فاضل لنکرانی، ج1، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی;، 1420ق.
12. امام خمینی، سید روح الله، مناهج الوصول إلى علم الأصول، ج2، قم: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام;، 1415ق.
13. انصاری، مرتضی، فرائد الاصول، ج2، قم: مؤسسة النشر الاسلامی، 1416ق.
14. انصاری، مرتضی، مطارح الأنظار، ج1، قم: مجمع الفکر الاسلامی، چ2، 1383.
15. ایروانى، باقر، دروس تمهیدیة فی الفقه الاستدلالی على المذهب الجعفری، ج3، قم: جامعة المصطفی العالمیة، 1427ق.
16. ایزدهی، سید سجاد، فقه سیاسی امام خمینی;، قم: مؤسسه چاپ و نشر عروج، 1390.
17. جعفری، محمدتقی، رسائل فقهی، تهران: مؤسسه منشورات کرامت، 1419ق.
18. جمعى از پژوهش‌گران، زیر نظر هاشمی شاهرودى، سید محمود، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت:، ج1، قم: مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامى، 1426ق.
19. حلّى، حسین، بحوث فقهیة، قم: مؤسسة المنار، 1415ق.
20. خمینى، سید مصطفی، تحریرات فی الأصول، ج3، قم: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى1، 1418ق.
21. خمینی، سید حسن، «اصل شرطیت قدرت در تکالیف و تأثیر آن بر اندیشه سیاسی امام خمینی»، پژوهش‌نامه متین، ش3 و4، 1378.
22. روحانی، حسن، خاطرات دکتر حسن روحانی، تهران: مرکز تحقیقات استراتژیک ریاست جمهوری، 1392.
23. روزنامه کیهان، 19 اسفند، ش10657، 1357.
24. سند، محمد، «نگاهی جدید به مباحث علم اصول»، پژوهش‌های اصولی، ش2و3، 1381و1382.
25. شهیدی تبریزى، میرزا فتاح، هدایة الطالب إلی أسرار المکاسب، ج1، تبریز: چاپ‌خانه اطلاعات، 1375.
26. شیرازى، میرزا محمد تقى، حاشیة المکاسب، ج 1، قم: منشورات الشریف الرضی، 1412ق.
27. طباطبایی‌فر، سید محسن، «امر به معروف و نهی از منکر در فقه سیاسی شیعه»، علوم سیاسی، ش54، 1390.
28. علیدوست، ابوالقاسم، فقه و عرف، تهران: سازمان انتشارات پژوهش‌گاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، 1384.
29. فاضل لنکرانی، محمد، دراسات فی الأصول، ج1، قم: دارالتفسیر، 1383.
30. کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، ج14، قم: دارالحدیث و النشر، 1429ق.
31. مقیمی، ابوالقاسم، «نظریة الخطابات القانونیة»، فقه اهل بیت:، ش42، 1384.
32. مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى;، خطابات قانونیه، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی;، 1386.
33. نائینى، محمد حسین، فوائد الاُصول، ج4، قم: جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1376.
34. نجفى، محمد حسن، جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، ج38، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، 1404ق.
35. ولایی، عیسی، فرهنگ تشریحی اصطلاحات اصول، تهران: نشر نی، 1387.