دبیرخانه مجلس خبرگان رهبری juمدیرمسئول سید ابراهیم رئیسی juسردبیر سید هاشم حسینی بوشهری juدبیر تحریریه محمدعلی لیالی juهیات تحریریه صادق آملی لاریجانی محسن اراکی سیدهاشم حسینی بوشهری عسگر دیرباز سیدابراهیم رئیسی محسن قمی عباس کعبی محمدعلی لیالی " />

بررسی آرای فقهای متقدم در نسبت خواست مردم و مشروعیت حکومت (تا قرن هشتم)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

سطح4 حوزه علمیه قم

چکیده

مشروعیت از اساسی‌ترین پرسش‌های حوزة سیاسی و اجتماعی است که در واقع به چرایی و مجوّز ساختار سیاسی برای اعمال حاکمیت و علت تبعیت مردم از آن می‌پردازد. این در حالی است که در عصر جدید، این سؤال به اهمیت خاصی ارتقاء پیدا نموده و ساخت‌های اجتماعی را دچار چالش کرده است.
در رویکرد فقهی، این سؤال این‌گونه بیان می‌شود که آیا ولایت اجتماعی و تصدی سیاسی نزد فقهاء، مشروط به خواست اکثریت است یا خیر؟ از این جهت که این پرسش در نزد فقهای متقدم مطرح نبوده کمتر می توان به بیان صریح دست پیدا کرد. با این حال، از آن رو که ایشان در بیان جزئیات مختلف احکام بوده و از قواعد عام در موضوعات گوناگون بهره می‌گیرند، می توان به پاسخ‌هایی در این میان تمسک جست.
با این همه باید این نکته را خاطرنشان نمود که ایشان حکومت را به فرد حاکم و والی می‌شناخته، بنابراین، اگر از احکام والی و ولایت با هم سخنی بیان داشته‌اند به یک دید بوده است. در هر حال، با نگاهی اجمالی در آثار این اندیشمندان، تصدی این مهم را مشروط به رضایت عموم مردم ننموده، بلکه در برخی آثار، فرض مخالفت را نیز مانع تصدی ندانسته‌اند.

کلیدواژه‌ها


1. ابن فهد حلّى، جمال الدین احمدبن‌محمداسدى، المهذب البارع فی شرح المختصر النافع، ج1، 2و4، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1407ق.
2. امام خمینى، سیدروح‌الله، صحیفه امام، ج10، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى(ره)، 1386.
3. جرالدسی، مک‌کالوم، فلسفه سیاسی، ترجمة بهروز جندقی، بی‌جا: طه، 1383.
4. حلبى، تقى‌الدین‌بن‌نجم‌الدین، الکافی فی الفقه، در یک جلد، اصفهان: کتابخانه عمومى امام امیر المؤمنین7، 1403ق.
5. حلّى، ابن ادریس محمدبن‌منصوربن‌احمد، السرائر الحاوی لتحریر الفتاوى، ج3، قم: دفتر انتشارات اسلامى‏، 1410ق‏.
6. حلّى، حسن‌بن‌یوسف‌بن‌مطهر، تذکرة الفقهاء، ج9، قم: مؤسسه آل‌البیت:، 1414ق.
7. -------------------، تذکرة الفقهاء (ط ـ قدیم)، قم: مؤسسه آل البیت:، 1388ق.
8. -------------------، قواعد الأحکام فی معرفة الحلال و الحرام، ج2و3، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1419ق.
9. رحمان‌ستایش، محمدکاظم، حکومت اسلامی در اندیشه فقیهان شیعی، تهران: مرکز تحقّیقات استراتژیک، 1383.
10. سلاّر، حمزةبن‌عبدالعزیز، المراسم العلویة و الأحکام النبویة، قم: منشورات الحرمین، 1404ق.
11. شهید اول، محمدبن‌مکى، اللمعة الدمشقیة فی فقه الإمامیة، بیروت: دارالتراث ـ الدارالاسلامیة، 1410ق.
12. ---------------، غایة المراد فی شرح نکت الإرشاد، ج1، قم: بوستان کتاب، 1414ق.
13. ---------------، الدروس الشرعیة فی فقه الامامیة، 3جلد، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چ2، 1417ق.
14. طوسى، ابوجعفر محمدبن‌حسن، النهایة فی مجرد الفقه و الفتاوى، بیروت: دارالکتاب العربی، چ2، 1400ق.
15. --------------------، الاقتصاد فیما یتعلق بالاعتقاد، بیروت: دار الاضواء ، 1406ق‏.
16. --------------------، الرسائل العشر، قم: دفتر انتشارات اسلامی، 1414ق.
17. عالم، عبدالرحمان، بنیادهای علم سیاست، تهران: نشر نی، چ14، 1385.
18. فاضل مقداد، مقدادبن‌عبداللّه‌سیورى، التنقیح الرائع لمختصر الشرائع، ج4، قم: کتابخانه آیةالله مرعشى نجفى، 1404ق.
19. محقّق کرکی، على‌بن‌حسین، جامع المقاصد فی شرح القواعد، ج2و11، قم: مؤسسه آل البیت:، چ2، 1414ق.
20. ------------------، رسائل المحقّق الکرکی، ج1، قم: کتابخانه آیةالله مرعشى نجفى و دفتر نشر اسلامى، 1409ق.
21. مفید، محمّدبن‌محمدبن نعمان، المقنعة، قم: کنگره جهانى هزاره شیخ مفید، 1413ق.
22. هیوود، اندرو، کلیدواژه‌ها در سیاست و حقوق عمومی، ترجمة اردشیر میرارجمند و سیدباسم موالی‌زاده، تهران: امیرکبیر، 1387.
23. Robertson, David, The Rutledge Dictionary of Politics, Third edition, Legitimacy, 2004.