دبیرخانه مجلس خبرگان رهبری juمدیرمسئول سید ابراهیم رئیسی juسردبیر سید هاشم حسینی بوشهری juدبیر تحریریه محمدعلی لیالی juهیات تحریریه صادق آملی لاریجانی محسن اراکی سیدهاشم حسینی بوشهری عسگر دیرباز سیدابراهیم رئیسی محسن قمی عباس کعبی محمدعلی لیالی " />

مطالعة تطبیقی مبنا و فرآیند تعیین حاکم اسلامی در آرای امام خمینی و سنهوری

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 عضو هیات علمی دانشگاه تهران

2 دانشجوی دکترای حقوق عمومی دانشگاه تهران

چکیده

امام خمینی در تعیین حاکم، قائل به نصب است و سنهوری قائل به انتخاب. با وجود اختلاف شدید میان دو نظریة نصب و انتخاب به عنوان مبنای تعیین حاکم اسلامی، پژوهش حاضر با رویکردی تحلیلی ـ توصیفی، در گسترة فرآیند تعیین، روحی دموکراتیک را حاکم بر دو نظریة خلافت راشدة سنهوری و ولایت مطلقة فقیه امام خمینی می یابد که از طریق سازوکارهایی؛ نظیر انتخاب شورایی و دودرجه ای تبلور می یابد و نتیجه آنکه با تمرکز بر زمینه های مورد وفاق انتخابی بودن انتخاب کنندگان (انتخابات)، شرط دانستن عدالت و تقوا و علم در ناخبین و ماهیت شورایی تصمیم گیری آنان، می توان نسبت به تشکیل مجمع یا شورایی متشکل از خبرگان در فرآیند تعیین حاکم اسلامی مبادرت ورزید. اگر چه نمی-توان از پاره ای از تفاوت ها در آثار و نتایج منبعث از مبانی چشم پوشید، اما به هر صورت، تمهید چنین سازوکاری به تضمین ویژگی دموکراتیک فرآیند تعیین حاکم می انجامد. بدون اینکه تفاوت های این نوع رویکرد دموکراتیک با الگوی غربی دموکراسی نادیده گرفته شود.

کلیدواژه‌ها


1. قرآن کریم.
2. ابن ماجه، محمد، سنن، تحقیق بشار عوّاد، ج4، بیروت: دارالجیل، 1418ق.
3. ابوزهره، محمد، ابوحنیفه،‌ حیاته و عصره،‌ بی‌جا: دارالفکر العربی، بی‌تا.
4. الشاوی، توفیق، فقه حکومت اسلامی از منظر شیعه و سنی، ترجمة غلامرضا خواجه‌سروی، تهران: انتشارات پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی، 1392.
5. امام خمینی، سیدروح‌الله، ولایت فقیه، حکومت اسلامی، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره)، چ28، 1391.
6. ----------------، صحیفه امام خمینی، ج21، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره)، 1378.
7. ----------------، صحیفه نور، ج9، تهران: سازمان اسناد و مدارج انقلاب اسلامی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، 1374.
8. ----------------، کتاب البیع، ج2، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره)، 1379.
9. ----------------، تحریرالوسیله، ج1، تهران: منشورات مکتبه اعتمادالکاظمی، چ5، 1366.
10. جاوید،‌ محمدجواد، «فقه عمومی اسلام؛ جایگاه مکاتب عدالت‌محور و امنیت‌محور» (مقدمه) در: سنهوری، عبدالرزاق، نظریه دولت در فقه اهل سنت، ترجمة حامد کرمی و داوود محبی، انتشارات کتاب همگان، 1389.
11. جوادی آملی، عبدالله، ولایت فقیه؛ ولایتِ فقاهت و عدالت، قم: اسراء، چ3، 1381.
12. خنجی اصفهانی، روزبهان، سلوک الملوک، تصحیح و مقدمة محمدعلی موحد، تهران: انتشارات خوارزمی، 1362.
13. سنهوری، عبدالرزاق احمد، فقه الخلافة و تطورها لتصبح عصبة امم شرقیة، بیروت: منشورات الحلبی الحقوقیة، 2008م.
14. -----------------، فقه حکومت اسلامی و تحول آن، ترجمة صباح زنگنه، تهران: نشر نی، 1393.
15. عمید زنجانی، عباسعلی و میرزاده کوهشاهی، نادر، «تأثیر اندیشه‌های حکومتی امام خمینی(ره) بر تکوین قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، فصلنامه حقوق، مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران، دوره 40، ش 1، بهار 1389.
16. ----------------، حقوق اساسی ایران، تهران: انتشارات دانشگاه تهران، 1385.
17. ----------------، فقه سیاسی (مبانی حقوق عمومی در اسلام)، ج7، تهران: انتشارات امیرکبیر، 1384.
18. ----------------، فقه سیاسی (تحول مبانی اندیشه سیاسی در فقه شیعه)، ج8، تهران: انتشارات امیرکبیر، 1383.
19. عنایت، حمید، اندیشه سیاسی در اسلام معاصر، ترجمة بهاءالدین خرمشاهی، تهران: انتشارات خوارزمی، 1362.
20. فیرحی، داوود، نظام سیاسی و دولت در اسلام، تهران: انتشارات سمت، 1382.
21. ‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌--------، قدرت، دانش و مشروعیت در اسلام، ‌تهران: نشر نی، چ13، 1392.
22. قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران.
23. قاضی‌زاده، کاظم، جایگاه شورا در حکومت اسلامی، تهران: چاپ و نشر عروج، 1384.
24. قوامی، سیدصمصام‌الدین، «مبانی فقهی مجلس خبرگان رهبری»، فصلنامه حکومت اسلامی، سال یازدهم، ش 2، تابستان 1385.
25. ماوردی، احمدبن‌خلیل، احکام السلطانیة و الولایات الدینیة، بیروت: دارالکتاب العربی، 1410ق.
26. نقیبی، ابوالقاسم، «مطالعه تطبیقی نظریه خلافت راشده سنهوری با نظریه ولایت مطلقه فقیه امام خمینی(ره)»، پژوهشنامه متین، سال چهاردهم، ش 55، 1391.
27. هیوود، اندرو، مقدمه نظریه سیاسی، ترجمة عبدالرحمن عالم، تهران: نشر قومس، چ3، 1389.