1
دانش آموخته حوزه و دانشجوی دکتری فقه و مبانی حقوق پژوهشکده انقلاب اسلامی و امام خمینی
2
دانش آموخته حوزه و استادیار مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی
چکیده
فقها برای جهاد شرایط، فروع و احکامی را ترسیم و به بحث درباره آنها پرداختهاند از جمله این مباحث نقش و جایگاه ولی فقیه و اذن او در جهاد؛ اعم از جهاد ابتدایی و جهاد دفاعی است. از آنجا که این بحث، فرع و مترتب بر شرط حضور و مباشرت معصوم یا نایب خاص آن در جهاد است، لذا در این مقاله چهار احتمال درباره این شرط، مورد بررسی قرار گرفته است و این احتمال ترجیح داده شده که در هر دو جهاد، شرط حضور و اقدام معصوم و همچنین اذن و اقدام ولی فقیه شرط وجود و تحقق جهاد است و نه شرط مشروعیت یا وجوب آن. بنابراین، شرط وجود معصوم، نه شرط مشروعیت جهاد است تا اقدام ولی فقیه در زمان غیبت به جهاد، غیر مشروع باشد و نه شرط وجوب است تا اقدام ولی فقیه جایز و غیر واجب باشد، بلکه وجوب جهاد نسبت به این شرط مطلق است و این شرط صرفاً شرط وجود است؛ به این معنا که تحقق عنوان جهاد، بدون حضور و اقدام ولی فقیه ممکن نیست. این احتمال؛ هم با عمومات و اطلاقات ادله وجوب جهاد سازگار است و هم تعابیر موجود در روایات در پرتو آن قابل توجیه و تفسیر است، کما اینکه با عموم ولایت فقیه قابل تطبیق است.
1. قرآن کریم. 2. ابن زهره، حمزة بن علی، غنیة النزوع الی علمی الاصول و الفروع، قم: مؤسسه امام صادق7، 1417ق. 3. ابن قولویه، جعفر بن محمد قمی، کامل الزیارات، قم: دارالمرتضویة، 1398ق. 4. ابن شعبه حرانی، ابو محمد حسن بن علی بن الحسین، تحف العقول، قم: نشر اسلامی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چ2، 1404ق. 5. امام خمینی، سید روح الله، تحریر الوسیلة، ج1، قم: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی;، 1379. 6. امام خمینی، سید روح الله، کتاب البیع، ج2، قم: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی;، 1421ق. 7. خامنهای، سید علی، اجوبة الاستفتائات، قم: دفتر قم، 1424ق. 8. خویی، سید ابوالقاسم، منهاج الصالحین، ج1، قم: نشر مدینةالعلم، چ28، 1410ق. 9. سبزواری، سید عبدالاعلی، مهذب الاحکام، ج15، قم: مؤسسة المنار، چ4، 1413ق. 10. سبزواری، مولی محمد باقر، کفایة الفقه(کفایةالاحکام)، ج1، قم: مؤسسه نشر اسلامی، 1423ق. 11. سیفی مازندرانی، علیاکبر، دلیل تحریر الوسیلة، ولایة فقیه، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی;، چ2، 1428ق. 12. شهید اول، محمدبن مکی، الدروس الشرعیة فی فقه الامامیة، ج2، قم: انتشارات جامعه مدرسین، چ2، 1417ق. 13. شهید ثانی، الروضة البهیئة فی شرح اللمعة الدمشقیة، ج1، قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی، 1412ق. 14. شهید ثانی، مسالک الافهام الی تنقیح شرائع الاسلام، ج3، قم: مؤسسة المعارف الاسلامیة، 1413ق. 15. صالحی نجف آبادی، نعمت الله، جهاد در اسلام، تهران: نشر نی، 1382ق. 16. صدوق، محمد بن علی بن الحسین، علل الشرائع، ج2، قم: کتابفروشی داوری، 1386ق. 17. طباطبایی، سید علی بن محمد، ریاض المسائل فی تحقیق الاحکام بالدلایل، ج8، قم: مؤسسة آل البیت:، 1418ق. 18. طباطبایی، سید محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ج2، بیروت: مؤسسه اعلمی، 1390ق. 19. طوسی، ابو جعفر محمد بن الحسین، الرسائل العشر (رسائل شیخ طوسی)، قم: مؤسسه نشر اسلامی جامعه مدرسین، بیتا. 20. طوسی، ابو جعفر محمد بن الحسین، نکت النهایة، النهایة و نکتها، ج2، قم: مؤسسه نشر اسلامی جامعه مدرسین، 1412ق. 21. طوسی، ابو جعفر محمد بن الحسین، الاقتصاد الهادی الی طریق الرشاد، تهران: جامع چهلستون، 1400ق. 22. علامه حلّی، حسن بن یوسف بن مطهر، تذکرة الفقهاء، ج9، قم: مؤسسه آل البیت:، 1414ق. 23. فاضل مقداد، مقدادبن عبدالله، کنز العرفان فی فقه القرآن، ج1، تهران: مرتضوی، 1373. 24. فخر المحققین، ابوطالب محمد بن حسن، ایضاح الفوائد فی شرح مشکلات القواعد، ج1، قم: مؤسسه اسماعیلیان، 1387ق. 25. قطب راوندی، سعید بن هبة الله، فقه القرآن، ج1، قم: کتابخانه آیةا... مرعشی;، چ2، 1405ق. 26. کاشف الغطاء، جعفر بن خضر، کشف الغطاء عن مبهمات الشریعة، ج4، قم: دفتر تبلیغات اسلامی، 1422ق. 27. کعبی، عباس، «الجهاد الأبتدائی فی عصر الغیبة»، مجله فقه اهل بیت: عربی، ش33، 1425ق. 28. کلینی، ابوجعفر محمد بن یعقوب، الکافی، ج5، تهران: دار الکتب الاسلامیة، چ4، 1407ق. 29. محقق حلّی، نجم الدین جعفر بن حسن، شرائع الاسلام فی مسائل الحلال والحرام، ج1، قم: مؤسسه اسماعیلیان، چ2، 1408ق. 30. مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج2، قم: دارالکتب الاسلامیة، چ30، 1387. 31. منتظری، حسینعلی، مبانی فقهی حکومت اسلامی، ترجمه صلواتی و شکوری، ج1، قم: مؤسسه کیهان، 1409ق. 32. منتظری، حسینعلی، دراسات فی ولایة الفقیه و فقه الدولة الاسلامیة، ج1، قم: نشر تفکر، چ2، 1431ق. 33. منتظری، حسینعلی، پاسخ به پرسشهایی پیرامون مجازاتهای اسلامی و حقوق بشر، قم: ارغوان دانش، 1429ق. 34. مؤمن قمی، محمد، «جهاد ابتدایی در عصر غیبت»، مجله فقه اهل بیت:، مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامی، ش26، 1380. 35. میرزای قمی، ابوالقاسم بن محمد حسن، جامع الشتات فی اجوبة السؤالات، ج1، تهران: مؤسسه کیهان، 1413ق. 36. نجفی، محمد حسن، جواهرالکلام فی شرح شرائع الاسلام، ج1، بیروت: داراحیاء التراث العربی، چ7، 1404ق. 37. یزدی، محمد، فقه القرآن، ج2، قم: مؤسسه اسماعیلیان، 1415ق.