دبیرخانه مجلس خبرگان رهبری juمدیرمسئول سید ابراهیم رئیسی juسردبیر سید هاشم حسینی بوشهری juدبیر تحریریه محمدعلی لیالی juهیات تحریریه صادق آملی لاریجانی محسن اراکی سیدهاشم حسینی بوشهری عسگر دیرباز سیدابراهیم رئیسی محسن قمی عباس کعبی محمدعلی لیالی " />

الگویابی حکمرانی متعالی برای ارتقای اقتدار ملی در حکمرانی‌های اسلامی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار، جغرافیای سیاسی، دانشکدة جغرافیای دانشگاه تهران

2 عضو هیأت علمی دانشگاه تهران

3 دانش‌آموختة دکتری، جغرافیای سیاسی، پردیس البرز دانشگاه تهران و مدرس دانشگاه حضرت امیرالمومنین(علیه‌السلام)

چکیده

پژوهش حاضر به دنبال الگویابی حکمرانی مطلوب به‌ عنوان سبک منتخب حکمرانی در حکومت‌های اسلامی، در پی کشف حکمرانی متعالی و کشف مؤلفه‌های آن به ‌منظور ارتقای اقتدار ملی در حکمرانی‌های اسلامی است. الگویابی و انتخاب یک روش کارآمد متناسب با فطرت انسان‌ها جهت تأمین نیازهای ضروری زندگی مادی و معنوی آن‌ها با توجه به پیشرفت فناوری و ضرورت‌های موجود و هم‌چنین هدایت و سعادت آن‌ها در جهت سیر تکاملی بشر، امری اجتناب‌ناپذیر است. در همین راستا گزینش شیوه‌ای از حکمرانی با دارابودن مشروعیت الهی و مقبولیت مردمی به ‌صورت توأمان، خواست‌ همة ملت‌هاست. در این تحقیق آمیخته به روش فراترکیب، به تحلیل کیفیِ محتوای مطالعات اولیه پرداخته و یافته‌ها و نتایج  مطالعات دیگر تحلیل و جمع‌بندی شده تا دانش موجود را ارتقا و دیدگاه جامع و گسترده‌ای را نسبت به این موضوع فراهم آورد. هم‌چنین با استخراج مؤلفه‌های حکمرانی متعالی، نقش و تأثیر آن‎ها بر مقبولیت، کارآمدی، رضایت‎مندی عمومی و ثبات سیاسی جامعه بررسی شده است. بر همین اساس، در صورت اجرای حکمرانی متعالی با مختصات مشخص و معین در هر کشور اسلامی، ارتقای اقتدار ملی آن، حکمرانی در دو مقیاس فراملی و فروملی پدیده‌ای قطعی در این فرایند خواهد بود. 

کلیدواژه‌ها


1.    قرآن کریم.
2.    ابوالحسنی، الهه، «حکمرانی مردم‌سالارانه»، فصلنامة سیاست، مجلة دانشکدة حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران، دورة چهل و دوم، ش1، بهار1391. 
3.    اخوان ‌کاظمی، بهرام، درآمدی بر کارآمدی در نظام سیاسی اسلام، تهران: مؤسسة فرهنگی دانش و اندیشة معاصر، چ3، 1386.
4.    استرن‌برگر، دولف، مشروعیت، برگزیدة مقالات سیاسی ـ امنیتی، ترجمه: پژوهشکدة مطالعات راهبردی، تهران: پژوهشکدة مطالعات راهبردی، 1378.
5.    افتخاری، اصغر، اقتدار ملی، جامعه‌شناسی سیاسی قدرت از دیدگاه امام خمینی;، تهران: انتشارات سازمان عقیدتی سیاسی نیروی انتظامی، 1380.
6.    افتخاری، اصغر، کالبدشکافی اقتدار ملی، تهران: مرکز تحقیقات دانشگاه امام جعفر صادق7، 1383.
7.    اکبری ‌معلم، علی، شاخص‌های اندیشة سیاسی امام خمینی; (در ابعاد فلسفة سیاسی، اخلاق سیاسی و فقه سیاسی)، تهران: دانشگاه آزاد اسلامی واحد یادگار امام خمینی;، 1396.
8.    اکبری، غضنفر، «سرمایة اجتماعی و حکمرانی شهری»، فصلنامة تحقیقات جغرافیایی، سال بیست و دوم، ش84، بهار1386.
9.    امام خمینی، سیّدروح‌الله، صحیفة امام (نور)، مجموعه آثار امام خمینی;، ج4و7، تهران: مؤسسة تنظیم و نشر آثار امام خمینی;، 1378.
10.    امام خمینی، سیّدروح‌الله، ولایت فقیه؛ حکومت اسلامی (تقریر بیانات امام خمینی)، تهران: مؤسسة تنظیم و نشر آثار امام خمینی;، چ31، 1397.
11.    بابایی‌طلاتپه، محمدباقر، مبانی استراتژی فرهنگی از دیدگاه امام علی7، تهران: دانشگام امام حسین7، 1384.
12.    بیرو، آلن، فرهنگ علوم اجتماعی، ترجمه باقر ساروخانی، تهران: نشر کیهان، 1366.
13.    پسندیده، عباس، «اتحاد و نظریة اقتدار در فلسفة سیاسی اسلام»، فصلنامه حکومت اسلامی، سال دوازدهم، ش44، 1386.
14.    پورعزت، علی‌اصغر، عدالت زبانی، نقطة عطف روایت عدالت در نهج‌البلاغه، تهران: انتشارات بنیاد نهج‌البلاغه، 1391.
15.    پورعزت، علی‌اصغر، مبانی دانش اداره دولت و حکومت، تهران: سمت، چ3، 1396.
16.    پورعزت، علی‌اصغر، کیانی، پاکنوش و پورعزت، زینب، «خط ‌مشی‌گذاری مالی در حکمرانی متعالی از منظر نهج‌البلاغه»، فصلنامة النهج، ش46، پاییز1394.
17.    جلالی، فاطمه، «بررسی عوامل مؤثر بر کارآمدی سیاسی دولت‌ها در منطقة غرب آسیا»، فصلنامة مطالعات راهبردی، ش71، تابستان1395.
18.    جهانتاب، محمد، «بررسی مؤلفه‌های فرهنگی اقتدار ملی و نقش نیروهای مسلح در آن»، فصلنامه دانش انتظامی، سال هشتم، ش32، 1385.
19.    جوادی ‌آملی، عبدالله، حکمت نظری و عملی در نهج‌البلاغه، تهران: مرکز نشر اِسراء، چ3، 1383.
20.    حق‌شناس، علی‌محمد و همکاران، فرهنگ معاصر هزاره، تهران: انتشارات فرهنگ معاصر، 1379.
21.    خامنه‌ای، سیدعلی، انسان 250 ساله، بیانات مقام معظم رهبری دربارة زندگی سیاسی ـ مبارزاتی ائمة معصومین:، تهران: مؤسسة جهادی، چ48، 1394.
22.    خرمشاد، محمدباقر و علیپوری، رضا، «راهبردهای فعال‌سازی جوانان در راستای ارتقای اقتدار ملی جمهوری اسلامی ایران»، فصلنامة راهبرد دفاعی، سال سیزدهم، ش49، بهار1394.
23.    دال، رابرت، تجزیه و تحلیل جدید سیاست، ترجمه حسین مظفریان، تهران: نشر مترجم، 1364.
24.    دانشجویان دورة هفتم مطالعات امنیت ملی، ارائة نظریة اقتدار ملی در جمهوری اسلامی ایران، تهران: دانشگاه عالی دفاع ملی، دانشکدة امنیت ملی (مطالعات گروهی)، 1390.
25.    دلیلی، شهاب، «عدالت اجتماعی و کارآمدی نظام سیاسی در جمهوری اسلامی ایران»، فصلنامة مطالعات راهبردی، سال بیست و یکم، ش82، زمستان1397. 
26.    دهخدا، علی‌اکبر، لغت‌نامة دهخدا، ج1، تهران: سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور، 1388.
27.    رضائیان، علی، اصول مدیریت، تهران: انتشارات سمت، 1395.
28.    رودگر، محمدجواد، «نقش اخلاق و معنویت در کارآمدی نظام سیاسی»، فصلنامة حکومت اسلامی، ش44، 1386.
29.    زارعی، بهادر، حکومت محلی و توسعه ایران، تهران: ستوس، 1399.
30.    زاهدی، شمس‌السادات و ابراهیم‌پور، حبیب، حکمرانی مبتنی بر پایداری (با تأکید بر حفاظت محیطی)، تهران: انتشارات سمت، 1391. 
31.    زهیری، علیرضا، درآمدی بر مسأله کارآمدی در جمهوری اسلامی ایران، قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، وابسته به دفتر تبلیغات اسلامی حوزة علمیة قم، 1397.
32.    صحرایی، علیرضا و محمودی‌نیا، امین، «الگوی حکمرانی خوب: چهارچوبی برای تحلیل اقتصاد سیاسی دولت هاشمی رفسنجانی (1368- 1376)»، فصلنامة مطالعات راهبردی سیاست‌گذاری عمومی، دورة هشتم، ش28، پاییز1397.
33.    ضیایی، محمدصادق؛ نرگسیان، عباس و کیامنفرد، منیژه، «بررسی رابطة بین زبان اقتدار با مشروعیت دولت‌ها: (تحلیل گفتمان انتقادی سخنان امام خمینی;»)، نشریة مدیریت دولتی، دورة اول، ش3، پاییز و زمستان1388.
34.    طالبی، محمدحسین، «رابطة حق حاکمیت، دموکراسی و مردم‌سالاری دینی»، فصلنامة حکومت اسلامی، سال بیستم، ش76، تابستان1394.
35.    عابدی‌ درچه، محسن، «الگویابی دانشگاه اخلاق‌مدار در گام دوم انقلاب اسلامی مبتنی بر حکمرانی علمی ـ اسلامی»، مجموعه مقالات اولین همایش ملی گام دوم انقلاب اسلامی؛ رسالت دانشگاه‌ها، اصفهان: دانشگاه اصفهان، دانشگاه حضرت امیرالمومنین7، 1398(ب).
36.    عابدی ‌درچه، محسن، «تبیین مؤلفه‌های الگوی حکمرانی مطلوب اسلامی ـ ایرانی پیشرفت در نهادینگی تمدن نوین اسلامی»، مجموعه مقالات هشتمین کنفرانس الگوی اسلامی ـ ایرانی پیشرفت: الگوی پیشرفت، تهران: دانشگاه تهران، مرکز الگوی اسلامی ـ ایرانی پیشرفت، 1398(الف).
37.    عابدی ‌درچه، محسن، الگویابی حکمرانی مطلوب به‌ منظور ارتقای اقتدار ملی جمهوری اسلامی ایران، رسالة دکتری در رشتة جغرافیای سیاسی، 1399.
38.    عالم، عبدالرحمن، بنیادهای علم سیاست، تهران: نشر نی، چ21، 1389.
39.    عالم، عبدالرحمن، تاریخ فلسفة سیاسی غرب: عصر جدید و سدة نوزدهم، تهران: دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی، 1377.
40.    عاملی، سعیدرضا، الگوی حکمرانی دوفضایی، تهران: مؤسسة انتشارات امیرکبیر، 1397.
41.    عباسی، محمود و پتفت، آرین، حقوق شهروندی؛ از حکمرانی مطلوب تا فرآیند اعمال اداری، تهران: انتشارات حقوقی، 1396.
42.    عبدالحسین‌پورفرد، مسعود، ثبات سیاسی در جمهوری اسلامی ایران، تهران: سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشة اسلامی، 1398. 
43.    عنایت، حمید، بنیاد فلسفة سیاسی در غرب: از هراکلیت تا هابز، تهران: دانشگاه تهران، 1384.
44.    قلی‌پور، رحمت‌اله، «تحلیل رابطة الگوی حکمرانی خوب و فساد اداری»، فصلنامة فرهنگ مدیریت، سال سوم، ش10، پاییز1384.
45.    کاظمی، علی‌اصغر، روابط بین‌الملل در تئوری و عمل، تهران: انتشارات قومس، 1378.
46.    کایر، آنه‌مته، حکمرانی (مفاهیم کلیدی)، ترجمه ابراهیم گلشن و علی آدوسی، تهران: انتشارات مؤسسة آموزش و پژوهش مدیریت و برنامه‌ریزی، 1386.
47.    کمیجانی، علی، عیوضی، محمدرحیم، بزرگمهری، مجید و نظامی‌پور، قدیر، «سیمای حکمرانی مطلوب در آینده‌پژوهی: از تصویرپردازی تا شکل‌بخشی آینده»، دو فصلنامة آینده‌پژوهی ایران، سال چهارم، ش1، بهار و تابستان1398. 
48.    کوئینتن، آنتونی، فلسفة سیاست، ترجمه مرتضی اسعدی، تهران: انتشارات الهدی، 1371.
49.    کیانی، پاکنوش، «بررسی عوامل مؤثر بر کاهش فساد مالی در سازمان‌های دولتی»، پایان‌نامة کارشناسی ارشد مدیریت دولتی، تهران: دانشکدة مدیریت دانشگاه آزاد اسلامی تهران مرکزی، 1391.
50.    لاریجانی، علی و غلامی ‌ابرستان، غلامرضا، «رابطة اقتدار و مشروعیت در نظام سیاسی اسلام»، فصلنامة مطالعات روابط بین‌الملل، ش16، 1390. 
51.    لک‌زایی، نجف، اندیشة سیاسی امام خمینی;، قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، 1394. 
52.    مجتهدزاده، پیروز، جغرافیای سیاسی و سیاست جغرافیایی، تهران: سمت، چ6، 1392.
53.    مختاریان‌پور، مجید، مدل فرآیندی طراحی الگوی اسلامی ـ ایرانی پیشرفت»، دو فصلنامة الگوی پیشرفت اسلامی ـ ایرانی، سال چهارم، ش8، پاییز و زمستان1395.
54.    مصباح‌ یزدی، محمدتقی، پرسش‌ها و پاسخ‌ها، ج2، قم: مؤسسة آموزشی و پژوهشی امام خمینی;، 1379.
55.    مصباح ‌یزدی، محمدتقی، نظریة حقوقی اسلام، قم: مؤسسة آموزشی و پژوهشی امام خمینی;، 1380.
56.    مصباح‌ یزدی، محمدتقی، نگاهی گذرا به نظریة ولایت فقیه، قم: مؤسسة آموزشی و پژوهشی امام خمینی;، 1389.
57.    مصباحی‌مقدم، غلامرضا، گامی به سوی تدوین الگوی اسلامی ـ ایرانی پیشرفت، نخستین نشست اندیشه‌های راهبردی الگوی اسلامی ـ ایرانی پیشرفت، 1389.
58.    مطهری، مرتضی، مقدمه‌ای بر حکومت اسلامی، تهران: انتشارات صدرا، 1396.
59.    معنوی، علی، «مبحث اقتدار ملی در عصر تغییر مفاهیم حیات سیاسی»، اطلاعات، بخش اول، شماره 22272، 27/5/1380، بخش دوم، شماره 22273، 28/5/1380. 
60.    معین، محمد، فرهنگ فارسی معین (یک جلدی)، تهران: انتشارات فرهنگ‌نما، 1387.
61.    مفتح، محمدهادی، قاسمی، غلامعلی و کرد‌نژاد، نسرین، «امکان‌سنجی اجرای نظریة حکمرانی خوب در جوامع اسلامی با تأکید بر جمهوری اسلامی ایران»، فصلنامة پژوهشی تطبیقی حقوق اسلام و غرب، سال دوم، ش2، تابستان1394.
62.    موحدیان، میلاد و افتخاری، اصغر، «عوامل مؤثر بر مشروعیت حکومت ولایت‌ فقیه از منظر امام خمینی;»، فصلنامة پژوهش‌های انقلاب اسلامی، سال هشتم، ش30، پاییز1398.
63.    میدری، احمد و خیرخواهان، جعفر، حکمرانی خوب، بنیان توسعه، تهران: مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، دفتر بررسی‌های اقتصادی، 1383.
64.    میرمعزی، سیدحسین، الگوی اسلامی ـ ایرانی پیشرفت، محصول اسلامی‌سازی علوم انسانی، نخستین نشست اندیشه‌های راهبردی الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت، 1389.
65.    ناظمی ‌اردکانی، محمد، «حکمرانی خوب با روی‌کرد اسلامی»، فصلنامة راهبرد«یاس»، ش31، پاییز1391. 
66.    نصرت‌پناه، محمدصادق و بخشی، مسعود، الگوی جهان‌شمول حکمرانی اسلامی در اندیشة امام خمینی; با تکیه بر نظریة اعتباریات، تهران: دانشگاه امام صادق7، 1397.
67.    هداوند، مهدی، «حکمرانی خوب، توسعه و حقوق بشر»، حقوق اساسی، ش4، 1384.
68.    وکیلی، سعید، «هندسة طراحی الگوی اسلامی ـ ایرانی پیشرفت دفاعی»، مجموعه مقالات دومین کنفرانس الگوی اسلامی ـ ایرانی پیشرفت، تهران: مرکز الگوی اسلامی ـ ایرانی پیشرفت،  1392.
69.    ویسی، هادی، درآمدی بر دولت محلی، تهران: سمت، 1392.
70. Astleithner, F. and Hamedinger, A. "Urban Sustainability as a New Form of Governance", Journal of Innovation, Vol. 16, No. 1, 2003.
71. Andrews, Matthew. Good Government Means Different Things in Different Countries: http://www.hks.hardvard.edu/research/working_papers, 2008. 
72.    Johnson, I. Redefining the Concept of Governance, 1997.
73.    Lipset, S. M. Political Man, The Social Basis of Politics, New York, Doubleday, 1959.
74.    Meehan, Elizabeth. Form Government to Governance, Civic Participation and ‘New Politics’; The Context of Potential Opportunities for the Better Representation of Women, Queen’s University Belfast, School of Politics and International Studies, October, 2003.
75.    Root, Dave. Christian Spirituality Maturity/ Spiritual Authority, in Evagelism Heading and Teaching Resources, Available at: http://www.Lavyhands.com /Spiritualmaruritty. htm, 2007.
76.    World Bank. Sub-Saharan Africa: From Crisis to Sustainable Growth (Development), A Long-term Perspective Study, November, Washington D.C, 1989.