دبیرخانه مجلس خبرگان رهبری juمدیرمسئول سید ابراهیم رئیسی juسردبیر سید هاشم حسینی بوشهری juدبیر تحریریه محمدعلی لیالی juهیات تحریریه صادق آملی لاریجانی محسن اراکی سیدهاشم حسینی بوشهری عسگر دیرباز سیدابراهیم رئیسی محسن قمی عباس کعبی محمدعلی لیالی " />

امکان سنجی تطبیق افساد فی الأرض بر احتکار مایحتاج عمومی مردم

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه حقوق دانشگاه آیت الله العظمی بروجردی(ره)

2 هیات علمی گروه حقوق دانشگاه آیت الله بروجردی

3 عضو هیات علمی پژوهشگاه فرهنگ و معارف اسلامی

چکیده

احتکار از جمله رفتارهایی است که خصوصاً در زمان هرج و مرج‌های اقتصادی شدت گرفته و در شرایطی، نظام معیشت جامعه را مختل می نماید. با ملاحظه منابع فقهی، در ابتدای امر، محتکر ملزم به فروش می‌گردد و اگر در فروش، قیمت عادله را رعایت نکند، حاکم شرع اقدام به قیمت گذاری کالا می‌نماید. لکن به ندرت در منابع فقهی به مجازات محتکر پرداخته شده است. بعد از پیروزی انقلاب اسلامی ایران و با تشکیل حکومت اسلامی، این تمایل به وجود آمده است که محتکر، با تحقق شرایطی، به عنوان مفسد فی الارض شناخته شود. پژوهش حاضر با معیارقراردادن ماده 286 قانون مجازات اسلامی، مصوب 1392، به توصیف و تحلیل مفهوم، جرم‌انگاری و معیارهای فساد فی الارض پرداخته، سپس با بررسی احتکار، افساد فی الارض بودن آن را مورد واکاوی قرار داده است. در نهایت به این نتیجه دست یافته است که در ابتدای امر، محتکر تنها با الزام به فروش و قیمت گذاری کالا و جریمه نقدی مواجه می گردد. لکن با تحقق شرایط افساد فی الارض، خروج زندگی مردم از حالت تعادل و اخلال شدید در نظم عمومی جامعه، محتکر، حتی می-تواند به اعدام نیز محکوم گردد.

کلیدواژه‌ها


1. قرآن کریم.
2. نهج البلاغه.
3. ابن ادریس، محمد بن منصور بن احمد، السرائر الحاوی لتحریر الفتاوى، ج2و3، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1410ق.
4. ابن منظور، جمال الدین، لسان العرب، ج3، 4 و7، بیروت ـ لبنان: دار الفکر للطباعة و النشر و التوزیع ـ دار صادر، 1414ق.
5. الماسی، نجادعلی؛ علیزاده، عبدالرضا و کریم پور، صالح، «نظم عمومی در روی‌کرد حقوقی، فقهی و جامعه‌شناختی»، مجله پژوهش‌های فقهی، دوره دوازدهم، ش1، بهار 1395.
6. امام خمینى، سید روح اللّه، تحریر الوسیلة، ج1و2، قم: مؤسسه مطبوعات دار العلم، بی‌تا.
7. امام خمینی، سید روح الله، کتاب البیع، ج3، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی;، 1421ق.
8. ایزدی فرد، علی اکبر و حسین نژاد، سیدمجتبی، «بررسی فقهی افساد فی الارض اینترنتی»، پژوهش‌های فقه و حقوق اسلامی، دوره دوازدهم، ش44، تابستان 1395.
9. برهانی، محسن و احمدزاده، رسول، «معیارهای ناظر بر شناسایی مفسد فی الارض با تأکید بر جرائم مواد مخدر»، مجله مطالعات حقوق کیفری و جرم‌شناسی، دوره چهل و هشتم، ش2، پاییز و زمستان 1397.
10. برهانی، محسن، «افساد فی الارض؛ ابهام مفهومی، مفاسد عملی (تحلیل حقوقی ماده ۲۸۶ قانون مجازات اسلامی)»، نشریه مطالعات حقوق کیفری و جرم-شناسی، سال دوم، ش۲ (پیاپی۳)، بهار و تابستان ۱۳۹۴.
11. جعفری لنگرودی، محمدجعفر، دانش‌نامه حقوقی، ج1، تهران: انتشارات امیرکبیر، چ4، 1375.
12. حاجی ده آبادی، احمد، «مرجع احراز موضوع قانون با تأکید بر شرکت در قتل»، مجله مطالعات حقوقی دانشگاه شـیراز، دوره هفتم، ش1، بهار 1394.
13. حر عاملی، محمد بن حسن‌، تفصیل وسائل الشیعة إلى تحصیل مسائل الشریعة، ج28و29، قم: مؤسسه آل البیت:، 1409ق‌.
14. حسینی شیرازی، سید محمد، المال، أخذا و عطاء و صرفا‌، بیروت: مؤسسة الوعی الاسلامی ـ دار العلوم‌، 1425ق.
15. حسینی عاملی، سید محمد جواد، مفتاح الکرامة فی شرح قواعد، ج4و17، قم: مؤسسة النشر الاسلامی، التابعة لجماعة المدرسین، 1410ق.
16. حلبى، ابو الصلاح، تقى الدین بن نجم الدین، الکافی فی الفقه، اصفهان: کتاب‌خانه عمومى امام امیر المؤمنین7‌، 1403ق.
17. خویی، سید ابوالقاسم، التنقیح فی شرح المکاسب، مقرر: میرزا علی غروی، ج2، قم: مؤسسه احیاء آثار الامام الخوئی، 1425ق.
18. دهخدا، علی اکبر، لغت‌نامه دهخدا، ج1، 7، 11و12، تهران: مؤسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران، 1377.
19. راغب اصفهانى، حسین بن محمد، مفردات ألفاظ القرآن‌، لبنان‌: دار العلم، 1412ق.
20. رهبرپور، محمدرضا و نورمحمدی، حسین، «چالش‌های حقوقی ـ قضایی جرم افساد فی الارض در قانون مجازات اسلامی 1397»، فصلنامه پژوهش حقوق کیفری، سال ششم، ش22، بهار 1397.
21. زبیدى، محب الدین، تاج العروس من جواهر القاموس، ج5، بیروت: دار الفکر للطباعة و النشر و التوزیع، 1414ق.
22. شمس الدین، محمدمهدی، احتکار در اسلام، سیدمرتضی آیت زاده شیرازی، بی‌جا: شرکت چاپ و نشر بین الملل، 1378.
23. شهید ثانی، زین الدین بن علی بن احمد، الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة، ج3، بی‌جا: بی‌نا، 1410ق.
24. شهید ثانی، زین الدین بن علی بن احمد، مسالک الأفهام الی تنقیح شرائع الاسلام، ج15، بی‎جا: مؤسسة المعارف الإسلامیة، 1413ق.
25. شیخ صدوق، محمد بن على بن الحسین بن بابویه القمى، الخصال، تصحیح و تعلیق: علی اکبر الغفاری، ج1، قم: منشورات جماعة المدرسین فی الحوزة العلمیة فی قم المقدسة، 1403ق.
26. شیخ صدوق، محمّد بن على بن بابویه قمی، المقنعة، قم: مؤسسه امام هادى7، 1415ق.
27. طباطبایی، سیدمحمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ج15، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چ5، 1417ق.
28. طریحى، فخر الدین، مجمع البحرین، ج3‌، تهران: کتاب‌فروشى مرتضوى، چ3، 1416ق.
29. طوسی، ابوجعفر، محمد بن حسن، الخلاف، ج5، قم: مؤسسة النشر الاسلامی، 1407ق.
30. طوسی، ابوجعفر، محمد بن حسن، النهایة فی مجرد الفقه و الفتاوی، ج1، بیروت: دار الکتاب العربی، 1400ق.
31. طوسی، ابوجعفر، محمد بن حسن، تهذیب الأحکام، ج3و10، تهران: دار الکتب الإسلامیة، 1390ق.
32. علامه حلی، حسن بن یوسف بن مطهر اسدى‌، تذکرة الفقهاء (ط ـ الحدیثة)، ج12، قم: مؤسسه آل البیت:‌، 1414ق.
33. علامه حلی، حسن بن یوسف بن مطهر اسدى، قواعد الأحکام فی معرفة الحلال و الحرام، ج3، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1413ق(الف).
34. علامه حلی، حسن بن یوسف بن مطهر اسدى، مختلف الشیعة فی أحکام الشریعة، ج9، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1413ق(ب).
35. فاضل لنکرانی، محمد،‌ تفصیل الشریعة فی شرح تحریر الوسیلة ـ الحدود، قم: مرکز فقهى ائمه اطهار:، 1422ق.
36. فراهیدی، خلیل بن احمد‌، کتاب العین‌، قم: نشر هجرت‌، چ2، 1410ق.
37. فیض کاشانی، ملامحسن، التفسیر الصافی، ج2، قم: مؤسسة الهادی، چ2، 1416ق.
38. کلینى، محمد بن یعقوب، الکافی (ط - الإسلامیة)، ج5، تهران: دار الکتب الإسلامیة، 1407ق.
39. کیدرى، قطب الدین، محمد بن حسین، ‌إصباح الشیعة بمصباح الشریعة‌، قم: مؤسسه امام صادق7‌، 1416ق.
40. گلپایگانى، سید محمد رضا، الدر المنضود فی أحکام الحدود، ج3، قم: دار القرآن الکریم، 1412ق.
41. مجلسى، محمد باقر بن محمد تقى‌، بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار:‌، ج100، بیروت: مؤسسة الطبع و النشر‌، 1410ق.
42. محقق حلی، جعفر بن حسن، شرائع الإسلام فی مسائل الحلال و الحرام، ج4، قم: مؤسسه اسماعیلیان، 1408ق.
43. محقق داماد، مصطفی، احتکار، دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، ج6، تهران: مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، 1373.
44. محقق داماد، مصطفی، تحلیل و بررسی احتکار از نظرگاه فقه اسلام، بی‌جا: اندیشه‌های نو در علوم اسلامی، 1362.
45. مرکز تحقیقات فقهی ـ حقوقی قوه قضائیه، نرم افزار گنجینه استفتائات قضایی، معاونت آموزش قوه قضائیه، نسخه اول.
46. مغربى، ابو حنیفه، نعمان بن محمد تمیمى، دعائم الإسلام، ج2، قم: مؤسسه آل البیت:، 1385.
47. مغنیه، محمد جواد، فقه الإمام الصادق:، ج3، قم: مؤسسه انصاریان، چ2، 1421ق.
48. مقتدایی، مرتضی، آرشیو دروس خارج فقه آیت الله مرتضی مقتدایی 88-87، ناشر چاپی: سایت مدرسه فقاهت، ناشر دیجیتال، مرکز تحقیقات رایانه‌ای قائمیه اصفهان، کتاب الحدود، 25/10/1387.
49. مقدس اردبیلى، احمد بن محمد‌، زبدة البیان فی أحکام القرآن، تهران: المکتبة الجعفریة لإحیاء الآثار الجعفریة‌، بی‌تا.
50. مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج10، تهران: دارالکتب الاسلامیة، چ32، 1374.
51. منتظری، حسینعلی، رسالة فی الاحکام و التسعیر، بی‌جا: سازمان انتشارات انقلاب اسلامی بنیاد دائرة المعارف بزرگ اسلامی، 1406ق.
52. موسوی اردبیلى، سید عبد الکریم، فقه الحدود و التعزیرات، ج3، قم: مؤسسة النشر، لجامعة المفید;، چ2، 1427ق.
53. مؤمن، محمد، «کاوشی در مجازات محارب و مفسد فی الارض»، مجله فقه اهل بیت:، ش35، 1415ق.
54. نجفى، محمد حسن، جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، ج22، 29، 40و41، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، 1404ق.