دبیرخانه مجلس خبرگان رهبری juمدیرمسئول سید ابراهیم رئیسی juسردبیر سید هاشم حسینی بوشهری juدبیر تحریریه محمدعلی لیالی juهیات تحریریه صادق آملی لاریجانی محسن اراکی سیدهاشم حسینی بوشهری عسگر دیرباز سیدابراهیم رئیسی محسن قمی عباس کعبی محمدعلی لیالی " />

ظرفیت سنجی فقه شیعه برای شناسایی وقف به عنوان یکی از منابع مالی حکومت اسلامی در پرتو اصل ولایت فقیه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

عضو هیأت علمی جامعه المصطفی العالمیه

چکیده

 
یکی از مسلمات فقه شیعه، ضرورت تشکیل حکومت اسلامی برای حفظ مصالح اسلام و مسلمین است. تشکیل حکومت و اداره شؤون آن، مستلزم دارابودن منابع مالی است. در فقه سیاسی اسلام، منابع متعددی برای این منظور به رسمیت شناخته شده و مورد بررسی قرار گرفته است. اما از وقف یا نامی برده نشده یا فقط در حد ذکر نام باقی مانده است. این در حالی است که می‌توان با استفاده از ظرفیت فقه شیعه، اوقافی را شناسایی یا ایجاد کرد که به عنوان یک منبع مالی دولت در اختیار حاکم شرعی باشد تا از آن برای امور ضروری و مصالح جامعه اسلامی استفاده کند. این مقاله که با روش تحلیلی سامان یافته، در صدد است برای جبران این خلاء، ابتدا ظرفیت‌های فقهی برای این منظور را شناسایی کرده، آن گاه اختیارات حاکم شرعی بر اوقاف را بررسی کند. فرضیه این تحقیق آن است که ظرفیت‌های متعددی برای احتساب وقف به عنوان یکی از منابع مالی دولت اسلامی در فقه پویای شیعه وجود دارد؛ همان گونه که ولایت و بسط ید حاکم شرعی بر اوقاف عام، امری مسلّم است. اثبات این فرضیه دستاورد تحقیق حاضر است.

کلیدواژه‌ها


1. قرآن کریم.
2. آخوند خراسانى، محمد کاظم بن حسین، کتاب فی الوقف (للآخوند)، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1413ق.
3. ابن ادریس حلی، محمد بن منصور بن احمد، السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، ج3، قم: دفتر انتشارات جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چ2، 1410ق.
4. ابن حمزه، محمد بن علی بن حمزه، الوسیلة الی نیل الفضیلة، قم: انتشارات کتاب‌خانه آیةالله مرعشی نجفی، 1408ق.
5. ابن زهره، حمزة بن علی حسینی، غنیة النزوع الی علمی الاصول و الفروع، قم: مؤسسه امام صادق7، 1417ق.
6. ابن‌فارس، احمد‌بن‌‌زکریا، ابوالحسن، معجم مقاییس اللغة، ج6، قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی، 1404ق.
7. امام خمینی، سیدروح‌الله، تحریر الوسیلة، ج2، قم: مؤسسه مطبوعات دارالعلم، بی-تا.
8. امام خمینی، سیدروح‌الله، کتاب البیع، ج2و3، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی;، 1421ق.
9. بجنوردی، سید حسن، القواعد الفقهیة، ج4، قم: نشر الهادی، 1419ق.
10. بحرانی، یوسف بن احمد بن ابراهیم، الحدائق الناضرة فی احکام العترة الطاهرة، ج22، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1405ق.
11. جوهری، اسماعیل‌بن‌حماد، الصحاح ـ تاج اللغة و صحاح العربیة، ج5، بیروت: دارالعلم للملایین، 1410ق.
12. حر عاملی، محمدبن‌الحسن، تفصیل وسائل الشیعة الی تحصیل مسائل الشریعة، ج19، قم: مؤسسة آل البیت: لإحیاء التراث، 1414ق.
13. حسینی عاملى، سید جواد بن محمد، مفتاح الکرامة فی شرح قواعد العلاّمة (ط ـ الحدیثة)، ج21، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1419ق.
14. راغب اصفهانی، محمد، مفردات الفاظ القرآن، لبنان ـ سوریه: دارالعلم ـ دارالشامیة، 1412ق.
15. راوندی، قطب الدین سعید بن عبدالله، فقه القرآن، ج1، قم: انتشارات کتاب‌خانه آیةالله مرعشی نجفی;، چ2، 1405ق.
16. سبحانی، جعفر، مبانی حکومت اسلامی، قم: مؤسسه علمی و فرهنگی سیدالشهداء7، 1370.
17. سبزوارى، سید عبد الأعلى، مهذّب الأحکام (للسبزواری)، ج22، قم: مؤسسة المنار ـ دفتر حضرت آیةالله، چ4، 1413ق.
18. سیفی مازندرانی، علی اکبر، دلیل تحریر الوسیلة ـ الوقف، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی;، 1430ق.
19. شهید صدر، سیدمحمدباقر، ماوراء الفقه، ج9، بیروت: دار الاضواء للطباعة و النشر و التوزیع، 1420ق.
20. شهید اول، محمد بن مکى، اللمعة الدمشقیة فی فقه الإمامیة، بیروت: دار التراث ـ الدار الإسلامیة، 1410ق.
21. شهید ثانى، زین الدین بن على، الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة (المحشّى ـ کلانتر)، ج3، قم: کتاب‌فروشى داورى، 1410ق.
22. شهید ثانى، زین الدین بن على، مسالک الأفهام إلى تنقیح شرائع الإسلام، ج5، قم: مؤسسة المعارف الإسلامیة، 1413ق.
23. طبرسی، امین الاسلام، فضل بن حسن، المؤتلف من المختلف بین ائمة السلف، ج2، مشهد مقدس: مجمع البحوث الاسلامیة، 1410ق.
24. طرابلسی، قاضی بن براج عبدالعزیز، المهذب، ج2، قم: دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1406ق.
25. طوسی، ابو جعفر محمد بن حسن، الخلاف، ج3، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین، 1407ق.
26. طوسی، ابو جعفر محمد بن حسن، المبسوط فی الفقه الامامیة، ج3، تهران: المکتبة المرتضویة، چ3، 1387.
27. علامه حلّى، حسن بن یوسف بن مطهر اسدى، تحریر الأحکام الشرعیة على مذهب الإمامیة (ط ـ الحدیثة)، ج3، قم: مؤسسه امام صادق7، 1420ق.
28. علامه حلّى، حسن بن یوسف بن مطهر اسدى، تذکرة الفقهاء (ط ـ القدیمة)، قم: مؤسسه آل البیت:، 1388ق.
29. علامه حلّى، حسن بن یوسف بن مطهر اسدى، قواعد الأحکام فی معرفة الحلال و الحرام، ج2، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1413ق.
30. فاضل لنکرانى، محمد، تفصیل الشریعة ـ الوقف، الوصیة، الأیمان و النذور، الکفارات، الصید، قم: مرکز فقهى ائمه اطهار:، 1424ق.
31. فخر المحققین، محمد بن حسن بن یوسف، إیضاح الفوائد فی شرح مشکلات القواعد، ج2، قم: مؤسسه اسماعیلیان، 1387ق.
32. فراء حنبلی، ابی یعلی محمد بن الحسین، الاحکام السلطانیة، بیروت: دارالفکر، 1414ق.
33. فیض کاشانى، محمد محسن بن شاه مرتضى، مفاتیح الشرائع، ج3، قم: انتشارات کتاب‌خانه آیةالله مرعشى نجفى;، بی‌تا.
34. محقق کرکی، علی بن حسین، جامع المقاصد فی شرح القواعد، ج9، قم: موسسه آل البیت:، چ2، 1414ق.
35. مکارم شیرازی، ناصر، بحوث فقهیة هامة، قم: مدرسة الامام علی بن ابی طالب7، چ2، 1428ق.
36. منتظری، حسینعلی، مبانی فقهی حکومت اسلامی، ج3، قم: دفتر آیةالله منتظری، چ2، 1376.
37. منتظرى، حسینعلى، دراسات فی ولایة الفقیه و فقه الدولة الإسلامیة، ج4، قم: نشر تفکر، چ2، 1409ق.
38. موسوی خلخالی، سید محمد مهدى، الحاکمیة فی الإسلام، قم: مجمع اندیشه اسلامى، 1425ق.
39. مؤمن قمی، محمد، الولایة الإلهیة الإسلامیة، ج2، قم: مؤسسة النشر الإسلامی، الطبعة الثالثة، 1432ق.
40. نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام، ج28، بیروت: دار احیاء التراث العربی، چ7، 1404ق.
41. نراقى، مولى احمد بن محمد مهدى، عوائد الأیام فی بیان قواعد الأحکام، قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى حوزه علمیه قم، 1417ق.