دانش آموخته حوزه علمیه قم و دانشیار و مدیر گروه سیاست پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی
چکیده
فقه سیاسی بهمثابه گرایشی بینرشتهای بین دو دانش فقه و سیاست، از سالیان دور مسائل سپهر سیاست را مورد توجه قرار میداد، لکن با پیروزی انقلاب اسلامی گستره فقه سیاسی، توسعه یافته و عرصههای جدیدی را دربرگرفته است. آیةالله خامنهای به عنوان فقیهی اندیشمند، متناسب با مبانی، غایات و انتظارات روزآمد از فقه و فقه سیاسی، گستره وسیعی از موضوعات، مسائل و کارکردها را برای فقه سیاسی، ارائه کرده است که براساس آن، از یکسو مفهوم فقه سیاسی، به بخشی از فقه که به امور سیاسی میپردازد، محدود نمیشود، بلکه به بابی از بابهای عملی فقه، اطلاق میشود که اداره زندگی مردم را مد نظر قرار داده و فقه اداره جامعه سیاسی محسوب میشود. از سوی دیگر، از آنجا که فقه در تعریف ایشان، قلمرویی فراتر از فهم احکام یافته و شامل فهم دین مشتمل بر عقاید، احکام و اخلاق میشود، لذا در نگرش ایشان، فقه سیاسی (بهمثابه بخشی از فقه) به احکام و رفتارهای سیاسی اختصاص نداشته، بلکه مشتمل بر احکام، باورهای سیاسی و اخلاق سیاسی خواهد بود. بر اساس دیدگاه آیةالله خامنهای، برخلاف زمان گذشته که فقه سیاسی بخاطر اقتضائات شرایط جامعه، قلمرویی در محدوده افراد مؤمن داشت، با پیروزی انقلاب اسلامی، قلمرویی به گستره جامعه سیاسی و حکومت دینی یافته است. بلکه بر همین اساس، اقتضائات تحقق نظام اسلامی موجب میشود، قلمرو فقه سیاسی از فهم احکام شرع، فراتر رفته و به استنباط نظریههای سیاسی و نظامسازی، توسعه یابد.
1. قرآن کریم. 2. امام خمینی، سیدروحالله، صحیفه امام، ج17و21، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى;، 1378. 3. ایزدهی، سیدسجاد، نقد نگرشهای حداقلی در فقه سیاسی، قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، 1392. 4. -------------، «ماهیت فقه سیاسی»، فصلنامه علمی ـ پژوهشی حقوق اسلامی، ش44، 1394. 5. خامنهای، سید علی، بیانات در درس خارج فقه، 25/9/1381. 6. -------------، بیانات در اجلاس جهانی علما و بیداری اسلامی، 9/2/1392. 7. -------------، بیانات در جمع علما و مدرسان و فضلای حوزه علمیه قم، در سالروز میلاد حضرت مهدی (عج)، 30/11/1370. 8. -------------، بیانات در دیدار اعضای مجلس خبرگان رهبری، 17/6/۱۳۹۰. 9. -------------، بیانات در دیدار با جامعه اسلامی هیأت علمی دانشگاه ملی ایران، 7/2/1361. 10. -------------، بیانات در دیدار با جمعی از علما و روحانیون و طلاب، 6/1/1366. 11. -------------، بیانات در دیدار با روحانیت زنجان، 29/8/1364. 12. -------------، بیانات در دیدار جمعی از نخبگان حوزوی، 13/9/1374. 13. -------------، بیانات در دیدار طلاب و فضلا و اساتید حوزه علمیه قم، 29/7/۱۳۸۹. 14. -------------، بیانات در دیدار علما و روحانیون استان همدان، 15/4/1383. 15. -------------، بیانات در مراسم سالگرد ارتحال امام خمینی;، 14/3/1382. 16. -------------، بیانات در مصاحبه روزنامه کیهان پیرامون مسأله اجتهاد، 4/10/1361. 17. -------------، جلسه پرسش و پاسخ با دانشجویان دانشگاه تهران در مسجد دانشگاه، 13/09/1364. 18. -------------، بیانات در دیدار با برادران و خواهران طلبه حوزه علمیه اراک، 7/9/1364. 19. -------------، سخنرانی در سالگرد رحلت امام خمینی;، 14/3/ 1376. 20. -------------، سخنرانی در آغاز درس خارج فقه، 31/6/1370. 21. -------------، سخنرانی در تاریخ، 14/11/1367. 22. -------------، سخنرانی در جمع طلاب مشهد در دانشگاه رضوی7، 4/1/1365. 23. -------------، سخنرانی در جمع علمای افغانستان، 23/7/1371. 24. -------------، سخنرانی در دیدار با طلاب علوم دینیه مدرسه فیضیه قم، 11/9/66. 25. -------------، سخنرانی در دیدار مسؤولین فرهنگی آستان قدس رضوی7 هیأت تحریریه روزنامه قدس، 2/1/1368. 26. -------------، سخنرانی در آغاز درس خارج، 2/11/80. 27. صدر، سید محمد باقر، همراه با تحول و اجتهاد، همراه با تحول و اجتهاد، ترجمه اکبر ثبوت و دیگران، تهران: انتشارات روزبه، 1359. 28. عبدالرازق، علی، اسلام و مبانی قدرت، ترجمه امیر رضایی، تهران: قصیده سرا، 1380. 29. عمید زنجانى، عباسعلى، فقه سیاسى، ج2، تهران: امیر کبیر، 1366. 30. فارابى، ابونصر محمد، احصاء العلوم، تصحیح محمد عثمان امین، مصر: مطبعة السعادة، 1931ق. 31. مجتهد شبستری، محمد، نقدی بر قرائت رسمی از دین، تهران: طرح نو، 1379.