دبیرخانه مجلس خبرگان رهبری juمدیرمسئول سید ابراهیم رئیسی juسردبیر سید هاشم حسینی بوشهری juدبیر تحریریه محمدعلی لیالی juهیات تحریریه صادق آملی لاریجانی محسن اراکی سیدهاشم حسینی بوشهری عسگر دیرباز سیدابراهیم رئیسی محسن قمی عباس کعبی محمدعلی لیالی " />

قبض و بسط مفهوم «محاربه» در کشاکش امنیت اقتصادی و اجتماعی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 طلبه درس خارج فقه و اصول حوزه علمیه قم، دانشجوی دکتری علوم قرآن و حدیث، دانشگاه قرآن و حدیث

2 طلبه درس خارج فقه و اصول حوزه علمیه تهران، دانشجوی دکتری علوم قرآن و حدیث دانشگاه قرآن و حدیث

چکیده

از مهم‌ترین آیات جزایی قرآن کریم، آیه 33 سوره مائده است. در این آیه احکام محاربان به‌تفصیل بیان شده است. پرسش های متعددی نسبت به آیه وجود دارد؛ ازجمله اینکه مفهوم محاربه چیست و محارب بر چه کسی اطلاق می شود؟ در پاسخ به این پرسش اختلاف دیدگاه جدی میان اندیشمندان امامیه در دو حوزه امنیت اقتصادی و امنیت اجتماعی دیده می شود. پژوهش حاضر با بررسی اختلاف دیدگاه های فقها و مفسران متقدم و متأخر امامی، با توجه به ریشه لغوی، سبب نزول آیه و روایات تفسیری اهل‌بیت: در پی تبیین مفهوم محاربه است. از جمع میان شواهد می توان محاربه را به ایجاد نا امنی در جامعه اسلامی با هدف تصاحب اموال دیگران دانست. این تعریف علاوه بر هماهنگ بودن با سبب نزول آیه، بار یشه لغوی «حرب» و روایات تفسیری ذیل آیه هم‎خوان است. 

کلیدواژه‌ها


1. قرآن کریم.
2. آخوند خراسانی، محمدکاظم، کفایة الاصول، قم: انتشارات جامعه مدرسین، 1425ق.
3. ابن ادریس، محمدبن‎منصور، السرائر الحاوی لتحریر الفتاوى، ج3، قم: انتشارات جامعه مدرسین، 1410ق.
4. ابن حیون، نعمان‎بن‎محمد مغربى‏، دعائم الاسلام، ج2، قم: موسسة آل البیت:، 1385ق.
5. ابن درید، محمدبن‎حسن‏، جمهرة اللغة، ج1، بیروت: دارالعلم للملایین، 1988م.
6. ابن عباد، اسماعیل(صاحب‎بن‎عباد)، المحیط فی اللغة، بیروت: عالم الکتب، 1414ق.
7. ابن فارس، احمدبن‎فارس‏، معجم مقاییس اللغة، ج2و3، قم: مکتب الاعلام الاسلامی، 1404ق.
8. ابن کثیر، اسماعیل‎بن‎عمر، البدایة و النهایة، بیروت: دارالفکر، 1407ق.
9. اردبیلی، احمدبن‎محمد، مجمع الفائدة و البرهان فی شرح إرشاد الأذهان، ج13، قم: انتشارات جامعه مدرسین، 1403ق.
10. ازهرى، محمدبن‎احمد، تهذیب اللغة، ج8، بیروت: دار احیاء التراث العربی، 1421ق.
11. افتخاری، اصغر، «اصول امنیت اجتماعی شده در اسلام»، دو فصلنامه علمی ـ پژوهشی دانش سیاسی، ش15، بهار و تابستان 1391.
12. امام خامنه‌ای، سیدعلی، بیانات در دیدار مردم مریوان، 1388، سایت: khamenei.ir.
13. ---------------، قرارداد ترک مخاصمه و آتش‌بس، قم: مؤسسه دائرة‌المعارف فقه اسلامى بر مذهب اهل‌بیت:، 1418ق.‌
14. امام خمینی، سیدروح‌الله، تحریر الوسیله، ج1و2، قم: مؤسسه مطبوعات دارالعلم، 1379.
15. ----------------، مناهج الوصول، ج2، قم: انتشارات جامعه مدرسین، 1414ق.
16. انصاری، مرتضی، صراط النجاة، قم: کنگره جهانی بزرگداشت شیخ اعظم انصاری، 1415ق.
17. -----------، مطارح الأنظار، ج2، قم: مجمع الفکر الاسلامی، 1383.
18. انوری، حسن، فرهنگ سخن، ج4و5، تهران: انتشارات سخن، 1381.
19. بلخی، مقاتل‎بن‎سلیمان، تفسیر مقاتل‎بن‎سلیمان، ج1، بیروت: دار احیاء التراث، 1423ق.
20. بهجت، محمدتقی، جامع المسائل، ج5، قم: دفتر آیة‌الله بهجت، 1426ق.
21. جوهری، اسماعیل‎بن‎حماد، الصحاح (تاج اللغة و صحاح العربیة)، بیروت: دارالعلم للملایین، 1376ق.
22. حر عاملی، محمد‎بن‎الحسن، تفصیل وسائل الشیعة الی تحصیل مسائل الشریعة، قم: موسسه آل البیت:، 1409ق.
23. حسن‌زاده آملی، حسن، اضبط المقال فی ضبط اسماء الرجال، قم: بوستان کتاب، 1386.
24. حسینی تهرانی، سیدهاشم، علوم العربیة؛ علم الصرف، بی‌جا: انتشارات مفید، 1368.
25. حلی، حسن‎بن‎یوسف، إرشاد الأذهان إلى أحکام الإیمان، ج2، قم: انتشارات جامعه مدرسین، 1410ق.
26. --------------، تبصرة المتعلمین فی أحکام الدین، تهران: انتشارات وزارت ارشاد، 1411ق.
27. --------------، تحریر الأحکام الشرعیة على مذهب الإمامیة، ج5، قم: موسسه امام صادق7، 1420ق.
28. --------------، تلخیص المرام فی معرفة الأحکام، قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی، 1421ق.
29. --------------، قواعد الاحکام، ج9، قم: انتشارات جامعه مدرسین، 1413ق.
30. --------------، مختلف الشیعة فی أحکام الشریعة، ج3، قم: انتشارات جامعه مدرسین، 1413ق.
31. حلی، یحیی‎بن‎سعید، الجامع للشرائع، قم: مؤسسة سید الشهداء العلمیة‌، 1405ق.
32. حویزی، عبد علی‎بن‎جمعه، تفسیر نورالثقلین، ج2، قم: انتشارات اسماعیلیان، 1415ق.
33. خویی، سیدابوالقاسم، محاضرات فی اصول الفقه (موسوعة الامام الخوئی)، ج46، قم: مؤسسة احیاء آثار الامام الخوئی، 1422ق.
34. دهخدا، علی‌اکبر، لغت‌نامه، ج30، تهران: دانشگاه تهران، 1341.
35. راغب اصفهانی، حسین‎بن‎محمد، مفردات الفاظ القرآن، ج1، بیروت: دار القلم، 1412ق.
36. سبحانی، جعفر، فروغ ابدیت، قم: بوستان کتاب، 1385.
37. سیف، الله مراد، «مفهوم شناسی امنیت اقتصادی»، فصلنامه علمی ـ پژوهشی آفاق امنیت، ش9، زمستان 1389.
38. سیوطى، عبدالرحمن‎بن‎ابى‏بکر، الدر المنثور فى تفسیر المأثور، ج3، قم: کتابخانه آیة‌الله مرعشی، 1404ق.
39. شبّر، سیدعبدالله، الجوهر الثمین فی تفسیر الکتاب المبین، ج2، کویت: مکتبة الالفین، 1407ق.
40. شهبازی، نجف علی، صادقی، بهروز، عزیز موسوی، سیدعلیرضا، «بررسی عوامل اقتصادی مؤثر بر امنیت اجتماعی»، فصلنامه علمی ـ پژوهشی آفاق امنیت، ش12، پاییز 1390.
41. شهید اول، محمد‎بن‎مکی، اللمعة الدمشقیة فی فقه الإمامیة، بیروت: دار التراث، 1410ق.
42. شهید ثانی، زین‌الدین‎بن‎علی عاملی، اصول الحدیث و احکامه فی علم الدرایة، قم: بوستان کتاب، 1423ق.
43. -----------------------، الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة، تحقیق سیدمحمد کلانتر، ج9، قم: کتاب‌فروشی داوری، 1410ق.
44. شیبانی، محمد‎بن‎حسن، نهج البیان عن کشف معانى القرآن، ج2، تهران: بنیاد دائرة‌المعارف اسلامی، 1413ق.
45. طباطبایی، سیدمحمدحسین، المیزان فى تفسیر القرآن، ج2و5، قم: انتشارات جامعه مدرسین، 1417ق.
46. طباطبایی، سیدمحمدکاظم، منطق فهم حدیث، قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی;، 1390.
47. طباطبایی حائری، سیدعلی‎بن‎محمد، ریاض المسائل، قم: مؤسسه آل البیت:، 1418ق.
48. طبرسی، فضل‎بن‎حسن، المؤتلف من المختلف بین أئمة السلف، ج2، مشهد: مجمع البحوث الاسلامیة، 1410ق.
49. ---------------، مجمع‌البیان فى تفسیر القرآن، ج3و5، تهران: انتشارات ناصرخسرو، 1372.
50. طبری، محمد‎بن‎جریر، جامع البیان فى تفسیر القرآن، ج11، بیروت: دارالمعرفة، 1412ق.
51. طوسی، محمد‎بن‎الحسن، اختیار معرفة الرجال، تحقیق: حسن مصطفوی، ج5، مشهد: انتشارات دانشگاه مشهد، 1348.
52. طوسی، محمد‎بن‎حسن، الخلاف، ج5، قم: انتشارات جامعه مدرسین، 1407ق.
53. ---------------، مصباح المتهجد و سلاح المتعبد، ج2، بیروت: مؤسسة فقه الشیعة، 1411ق.
54. ---------------، التبیان فى تفسیر القرآن، ج3و5، بیروت: دار احیاء التراث العربی، بی‎تا.
55. ---------------، المبسوط فی فقه الإمامیة، تهران: المکتبة المرتضویة، 1387ق.
56. عسکری، حسن‎بن‎عبدالله، الفروق فی اللغة، بیروت: دارالآفاق الجدیدة، 1400ق.
57. فاضل آبی، حسن‎بن‎ابی‌طالب، کشف الرموز فی شرح مختصر النافع، ج2، قم: انتشارات جامعه مدرسین، 1417ق.
58. فاضل کاظمی، جواد‎بن‎سعد اسدی، مسالک الأفهام إلى آیات الأحکام، ج4، بی‎جا: بی‎تا.
59. فاضل مقداد حلّى، مقداد‎بن‎عبدالله سیورى، کنز العرفان فى فقه القرآن، ج2، قم: انتشارات مرتضوی، 1425ق.
60. فاضل هندى، محمد‎بن‎حسن‌ اصفهانی، کشف اللثام و الإبهام عن قواعد الأحکام، ج10، قم: انتشارات جامعه مدرسین، 1416ق.
61. فخر رازی، محمد‎بن‎عمر، مفاتیح الغیب (التفسیر الکبیر)، ج11، بیروت: دار احیاء التراث العربی، 1420ق.
62. فراهیدی، خلیل‎بن‎احمد، کتاب العین، ج3، 4و5، قم: نشر هجرت، 1409ق.
63. فضل‌الله، سیدمحمدحسین، تفسیر من وحى القرآن، ج8، بیروت: دار الملاک للطباعة و النشر، 1419ق.
64. فیومى، احمد‎بن‎محمد، المصباح المنیر فى غریب الشرح الکبیر للرافعى، قم: مؤسسة دار الهجرة، 1414ق.
65. قاضی ابرقوه، اسحاق‎بن‎محمد همدانی، سیرت ‏رسول‏الله، ج1، تهران: خوارزمی، 1377.
66. قمی مشهدی، محمد‎بن‎محمدرضا، تفسیر کنز الدقائق و بحر الغرائب، ج4و5، تهران: انتشارات وزارت ارشاد اسلامی، 1368.
67. کاشف الغطاء، جعفر‎بن‎خضر نجفی، کشف الغطاء عن مبهمات الشریعة الغراء، ج4، قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی، 1422ق.
68. کیدرى، قطب‌الدین، إصباح الشیعة بمصباح الشریعة، قم: مؤسسه امام صادق7، 1416ق.
69. کاشانی، محمد‎بن‎مرتضی، تفسیر المعین، ج1، قم: کتابخانه آیة‌الله مرعشی، 1410ق.
70. کاشانی، ملافتح‌الله، تفسیر منهج الصادقین فى الزام المخالفین، ج3، تهران: کتاب‌فروشی محمدحسن علمی، 1336.
71. کلینی، محمد‎بن‎یعقوب، الکافی، تحقیق علی‌اکبر غفاری، ج4، 5، 6و7، تهران: دار الکتب الاسلامیة، 1407ق.
72. مازندرانى، محمد صالح‎بن‎احمد، شرح الکافی، ج9، تهران: المکتبة الاسلامیة، 1382ق.
73. مجلسی، محمدباقر، مرآة العقول فی شرح أخبار آل الرسول، ج23، تهران: دارالکتب الاسلامیة، 1404ق.
74. حلی، جعفر‎بن‎حسن، المختصر النافع فی فقه الإمامیة، ج1، قم: مؤسسه مطبوعات الدینیه، 1418ق.
75. مسعودی، عبدالهادی، آسیب شناخت حدیث، قم: انتشارات زائر، 1389.
76. مظفر، محمدرضا، اصول الفقه، ج1، قم: انتشارات جامعه مدرسین، 1431ق.
77. مفید، محمد‎بن‎محمد‎بن‎نعمان، المقنعة، قم: کنگره جهانی هزاره شیخ مفید، 1413ق.
78. مقریزی شافعی، احمد‎بن‎علی، إمتاع ‏الأسماع بما للنبى من الأحوال و الأموال و الحفدة و المتاع‏، ج1، بیروت: دارالکتب العلمیة، 1420ق.
79. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، قم: دارالقرآن الکریم (دفتر مطالعات تاریخ و معارف اسلامى)، 1373.
80. --------------، تفسیر نمونه، ج4، تهران: دارالکتب الاسلامیة، 1374.
81. موسوی سبزواری، سیدعبدالاعلی، مواهب الرحمان فی تفسیر القرآن، ج11، بیروت: مؤسسة اهل‌البیت:، 1409ق.
82. موسوی گلپایگانی، سیدمحمدرضا، الدر المنضود فی أحکام الحدود، ج3، قم: دارالقرآن الکریم، 1412ق.
83. میرزای قمی، ابوالقاسم، رسائل، ج1، قم: دفتر تبلیغات اسلامی، 1427ق.
84. نائینی، محمدحسین، فوائد الاصول، ج2، قم: انتشارات جامعه مدرسین، 1376.
85. نجاشی، احمد‎بن‎علی، الرجال، قم: انتشارات جامعه مدرسین، 1407ق.
86. نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، ج41، بیروت: دار احیاء التراث العربی، 1404ق.