دبیرخانه مجلس خبرگان رهبری juمدیرمسئول سید ابراهیم رئیسی juسردبیر سید هاشم حسینی بوشهری juدبیر تحریریه محمدعلی لیالی juهیات تحریریه صادق آملی لاریجانی محسن اراکی سیدهاشم حسینی بوشهری عسگر دیرباز سیدابراهیم رئیسی محسن قمی عباس کعبی محمدعلی لیالی " />

امت ایران؛ بازشناسی تحلیلی جامعه سیاسیِ زیربنای جمهوری اسلامی بمثابه نظام امت و امامت

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

گروه حقوق عمومی و بین الملل دانشکده حقوق دانشگاه قم/قم/ایران

چکیده

در بستر جامعه سیاسی، نظام سیاسی و در پی آن، حقوق اساسی شکل می‌گیرد. لذا قانون اساسی درصدد تنظیم جامعه سیاسی و نظام سیاسی با اصول حقوقی است. ازاین‌رو، باید «جامعه سیاسی» را به‌درستی شناخت تا بتوان قواعد حقوق اساسی متناظر با آن را بخوبی یافت و ارزیابی نمود. جامعه سیاسی خود متأثر از شرایط محیطی، فرهنگی، سیاسی، اقتصادی و تاریخی است. لذا عناصر جامعه سیاسی در جوامع مختلف متفاوت است. این نوشتار به روش تحلیلی و استنتاجی، بستر جمعیتی شکل‌گیری نظام سیاسی در جمهوری اسلامی ایران را بازشناسی و بازتعریف کرده است.
یافته‌های این پژوهش نشان می‌دهد جامعه سیاسی در جمهوری اسلامی ایران (امت ایران؛ نه ملت ایران و نه امت اسلامی)، با دو مؤلفه «اکثریت قاطع مسلمان» و «رهبری مکتبی (امامت)» قوام می‌یابد. محور «بنیادین و اصیل» وحدت در این اجتماع سیاسیِ سازمان‌یافته که آن را از جوامع دیگر متمایز می‌کند، این دو عنصر است؛ نه «منافع ملی»، «مرز جغرافیایی بین‌المللی» و یا «زبان و تاریخ مشترک». جمهوری اسلامی، انعکاس «آرمان و خواست مؤمنانِ متشکل و به‌هم‌پیوسته در یک سرزمین» است و نه اجتماع ملی‌گراهای دارای منفعت مشترک.
 

کلیدواژه‌ها


          1.     قرآن کریم.

          2.     آصفی، محمدمهدی، «وحدت و تعدد در ولایت سیاسی»، فقه اهل بیت، ش19و20، پاییزـ زمستان 1378.

          3.     اداره تبلیغات و انتشارات، صورت مشروح مذاکرات مجلس بررسی نهایی قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، ج1، 2، 3و4، تهران: اداره کل امور فرهنگی و روابط عمومی مجلس شورای اسلامی، 1364.

          4.     اراکی، محسن، نظریة الحکم فی الإسلام، قم: مجمع اندیشه اسلامی، 1425ق.

          5.     ارسطا، محمدجواد و نیکونهاد، حامد، «مفهوم امت در حقوق اساسی جمهوری اسلامی ایران»، دانش حقوق عمومی، ش9، پاییز 1393.

          6.     استوارسنگری، کوروش، «مفهوم دولت در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران»، حقوق اساسی، ش11، تابستان 1388.

          7.     امام خمینی، سید روح‌الله، ولایت ‌فقیه، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی;، چ12، 1423ق.

          8.     جوان ‌آراسته، حسین، «امت و ملت، نگاهی دوباره»، فصلنامه حکومت اسلامی، ش16، تابستان1379.

          9.     حرانی، حسن بن علی، تحف العقول عن آل‌الرسول9، قم: جامعه مدرسین، چ2، 1404ق.

       10.     حسینی بهشتی، سید محمد، ولایت رهبری روحانیت، تهران: بقعه، چ3، 1383.

       11.     ------------------، حزب جمهوری اسلامی، تهران: روزنه، 1390.

       12.     ------------------، حزب جمهوری اسلامی مواضع تفصیلی، تهران: بقعه، 1388.

       13.     راسخ، محمد، «مدرنیته و حقوق دینی»، نامه مفید، ش64، اسفند 1386.

       14.     رضایی، سید محمد و جوکار، محمدصادق، «بازشناسی هویت ملی در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران»، مطالعات ملی، ش40، 1388.

       15.     سبحانی، جعفر، مبانی حکومت اسلامی، ترجمه داود الهامی، قم: مؤسسه علمی و فرهنگی سیدالشهداء، 1370.

       16.     شریعتی، علی، امت و امامت، در مجموعه آثار 26(علی)، تهران: نشر آمون، 1382.

       17.     شفایی، امان‌الله، «تبیین قلمرو آموزه «امت» در جوامع چندفرهنگی»، فصلنامه حکومت اسلامی، ش66، زمستان 1391.

       18.     طاهری خرم‌آبادی، سیدحسن، ولایت ‌فقیه و حاکمیت ملت، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چ5، 1362.

       19.     عمید زنجانی، عباسعلی، فقه سیاسی2، نظام سیاسی و رهبری در اسلام، تهران: امیرکبیر، چ4، 1421ق.

       20.     ---------------، فقه سیاسی3، حقوق بین‌الملل اسلام، تهران: امیرکبیر، چ4، 1421ق.

       21.     فیرحی، داود، تاریخ تحول دولت در اسلام، قم: انتشارات دانشگاه مفید، چ5، 1391.

       22.     قاضی‌شریعت‌پناهی، سید ابوالفضل، بایسته‌های حقوق اساسی، تهران: میزان، چ15، 1383.

       23.     قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، مصوب 1358 با اصلاحات 1368.

       24.     قانون انتخابات و آیین‌نامه داخلی مجلس خبرگان رهبری، مصوب 10/7/1359.

       25.      قانون نحوه اجرای اصل 49 قانون اساسی، مصوب 17/5/1363، در تعریف سوء استفاده از مقاطعه‌کاری‌ها و معاملات دولتی.

       26.     کاظمی، سید رضا، نگرشی بر نظام اجتماعی سیاسی در قرآن و حدیث؛ امت ـ امامت، پایان‌نامه مقطع کارشناسی ارشد علوم قرآن و حدیث، قم: دانشکده اصول‌الدین، نیمسال دوم تحصیلی، 78-1377.

       27.     کدیور، محسن، حکومت ولایی، تهران: نشر نی، چ5، 1387.

       28.     کعبی، عباس، تحلیل مبانی نظام جمهوری اسلامی ایران مبتنی بر اصول قانون اساسی، ج2، تهران: پژوهشکده شورای نگهبان، 1395.

       29.     گل‌محمدی، احمد، چیستی تحول و چشم‌انداز دولت، تهران: نشر نی، 1392.

       30.     مرکز تحقیقات شورای نگهبان، مجموعه نظریات شورای نگهبان تفسیری و مشورتی در خصوص اصول قانون اساسی، تدوین: محمدرضا مؤذنیان، تهران: مرکز تحقیقات شورای نگهبان، 1381.

       31.     معینی‌پور، مسعود و لک‌زایی، رضا، «ارکان امت واحده و تمدن اسلامی از منظر امام خمینی و مقام معظم رهبری»، مطالعات انقلاب اسلامی، ش28، بهار 1391.

       32.     منتظری، حسینعلی، دراسات فی ولایة الفقیه و فقه الدولة الإسلامیة، ج2، قم: نشر تفکر، چ2، 1409ق.

       33.     هدایت‌نیاگنجی، فرج‌الله، اندیشه‌های حقوقی شهید بهشتی، تهران: مؤسسۀ فرهنگی دانش و اندیشه معاصر، 1382.

34.  Heywood, Andrew, Political Theory; An Introduction, New York, PALGRAVE MACMILLAN, 3rd edition, 2004.

35. Pierson, Christopher, the Modern State, London, Routledge, 1996.