دبیرخانه مجلس خبرگان رهبری juمدیرمسئول سید ابراهیم رئیسی juسردبیر سید هاشم حسینی بوشهری juدبیر تحریریه محمدعلی لیالی juهیات تحریریه صادق آملی لاریجانی محسن اراکی سیدهاشم حسینی بوشهری عسگر دیرباز سیدابراهیم رئیسی محسن قمی عباس کعبی محمدعلی لیالی " />

واکاوی نسبت مشروعیت و بیعت در حکومت علوی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانش آموخته حوزه علمیه

2 دکتری فلسفه اخلاق مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی

3 استادیار دانشگاه باقرالعلوم

چکیده

یکی از سؤالات اساسی که هر نظریه سیاسی ملزم به پاسخگویی آن است، مشروعیت یا حقانیت حکومت است؛ بدین معنا که مشروعیت حکومت از چه منبعی نشأت می‌گیرد؟ زیرا هر حکومتی برای شکل­گیری و بقا، نیازمند مشروعیت است. مشروعیت هر نظامی در صورتی که معقول و مستحکم باشد، بر کارآمدی آن تأثیر بسزایی دارد. اکنون با توجه به اهمیت و نقش مشروعیت و تلاقی آن با امر بیعت یا مقبولیت در رفتار سیاسی مردمان عصر امیر مؤمنان علی، ضروری است تا این موضوع واکاوی و نسبت این دو با هم بررسی گردد. این پژوهش با روش توصیفی ـ تحلیلی و مبتنی بر ساختار مطالعات سیاسی در حوزه مشروعیت به این نتیجه دست یافت که از دیدگاه امیر مؤمنان علی، مشروعیت حکومت مستند به اراده خداوند متعال است و انتخاب یا اقبال مردم به­عنوان بیعت، در مقام فعلیت­بخشیدن به حکومت مؤثر است. لذا بیعت در مشروعیت­بخشی دخالتی نداشته و در آن دوره از تاریخ،  مبتنی بر ساختار سیاسی جامعه عربی است. در حکومت علوی، هر چند بیعت امری لازم و ضروری است، اما در واقع مؤید قابلیت مردم برای تأیید و پشتیبانی حکومت دینی است و موجد حقانیت آن نیست.
 

کلیدواژه‌ها


 

          1.     قرآن کریم.

          2.     نهج­البلاغه.

          3.     ابن ابی­الحدید، عبدالحمید، شرح نهج البلاغة، ج1، 3، 4و14، قاهرة: دار احیاء الکتب العربیة، ‎۱۳۸۵ق.

          4.     ابن اثیر، عزالدین ابی الحسن، الکامل فی التاریخ، ج2، بیروت: دار احیاء التراث العربی، ‎۱۳۶۷ق.

          5.     صدوق، محمد بن علی، الامالی، بیروت: اعلمی،  1400ق.

          6.     ----------------، علل­الشرایع، ج2، ‏قم: داوری،  1385.

          7.     ----------------، کمال الدین و تمام النعمة، ج1، قم: النشر الاسلامى، 1405ق.

          8.     ----------------، معانی‌الاخبار، قم: دفتر انتشارات اسلامی، 1361.

          9.     ابن تیمیه، تقی‌الدین، السیاسة الشرعیة فی اصلاح الراعی و الرعیة، بیروت: دارالفکر الحدیث، بی‌تا.

       10.     ابن شاذان، فضل، الایضاح، تحقیق سید جلال‌الدین محدث ارموی، تهران: دانشگاه تهران، 1365.

       11.     ابن طاووس، علی‌بن موسی، الطرائف فی معرفه مذهب الطوائف، قم: خیام، 1358.

       12.     ابن طیفور، بلاغات النساء، قم: مکتبة بصیرتی، بی‌تا.

       13.     ابن عبدالبر، یوسف­بن عبدالله، الاستیعاب فى معرفة الأصحاب، ج3، بیروت، دارالجیل،  1412ق.

       14.     ابن عماد، أبی الفلاح، شذرات الذهب فی اخبار من ذهب، ج1، بیروت: دارالکتب العلمیة، بی‎تا.

       15.     ابن قتیبه دینوری، ابی‌محمد عبدالله‌بن مسلم، الامامة و السیاسیة،ج1، قم: شریف رضی ـ زاهدی، ‎۱۳۶۳.

       16.     ارسطا، محمد جواد، «اهتمام به آرای عمومی و دید مردم در نگاه امام علی»، فصلنامه حکومت اسلامی، ش17، 1379.

       17.     -------------، نگاهی به مبانی تحلیلی نظام جمهوری اسلامی ایران، قم: بوستان کتاب، چ2، 1389.

       18.     اسکافی، ابی­جعفر محمّدبن عبداللّه، المعیار و الموازنة،تحقیق محمدباقر محمودی، بیروت: بی­نا،  1402ق.

       19.     افلاطون، جمهوری، ترجمه فؤاد روحانی، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، ۱۳۶۸.

       20.     امینی، عبدالحسین، الغدیر فی الکتاب و السنة و الأدب، ج6، تهران: دارالکتب الاسلامیة، ۱۳۶8-‎۱۳۶6.

       21.     بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، تحقیق محمد حمیدالله، ج4، مصر: دارالمعارف، 1959م.

       22.     بیهقی، ابی‌بکر احمدبن حسین ، السنن الکبری، ج7، بیروت: دارالمعرفة، بی‌تا.

       23.     پسندیده، عباس، «بیعت و قدرت، بررسی نقش بیعت در اندیشه سیاسی اسلام»، فصلنامه حکومت اسلامی، ش7، 1386.

       24.     ثقفی، ابواسحاق ابراهیم­بن محمد، الغارات، ج1، تهران: انجمن آثار ملى، 1353.

       25.     جرجانی، علی‌بن محمد، شرح المواقف، ج8، قم: شریف الرضی، ‎۱۴۱۲ق.

       26.     جعفری، محمدتقی، ترجمه و تفسیر نهج البلاغه، ج2، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی، ‎۱۳۷۴.

       27.     حائری، مهدی، حکمت و حکومت، لندن: بی­نا،  ۱۹۹۵م.

       28.     حلی، جمال‌الدین حسن‌بن‌یوسف مطهر، الفین، کویت: مکتبة الفین، 1405ق.

       29.     خزاز، علی­بن محمد، کفایة الأثر فی النصّ على الأئمة الإثنی عشر، قم: بیدار، 1401ق.

       30.     خسروپناه، عبدالحسین، «مشروعیت حکومت ولایی»، کتاب نقد، ش7، 1377.

       31.     روسو، ژان ژاک، قرارداد اجتماعی، ترجمه غلامحسین زیرک­زاده، تهران: ادیب، چ7، ‎1368.

       32.     ری‌شهری، محمد و طباطبایی، سیدمحمد کاظم، موسوعة الامام علی‌بن أبی طالب فی الکتاب و السنة و التاریخ،ج3،قم: دارالحدیث، 1421ق.

       33.     سجستانی، ابی‌داود سلیمان بن اشعث، سنن ابی‌داود، بیروت: دارالکتاب العربی، بی‌تا.

       34.     سعیدی، محمد حسن، آزادی مخالفان سیاسی در حکومت علوی، حکومت اسلامی، ش17، 1379.

       35.     طبرانی، سلیمان­بن­احمد، معجم الکبیر، ج6، بیروت: دار احیاء التراث، چ2، بی­تا.

       36.     طبری، محمد‌بن‌جریر، تاریخ الامم والملوک، ج2و8، بیروت: دار التراث، چ2، 1387ق.

       37.     طوسی، محمدبن­حسن، الاقتصاد؛الهادی الی سبیل الرشاد، تهران: چهل ستون، 1400ق.

       38.     ---------------، اختیار معرفة الرجال (رجال کشی)، ج1، قم: مؤسسة آل‌البیت:، 1404ق.

       39.     ---------------، الرسائل العشر، قم: دفتر انتشارات اسلامی، 1414ق.

       40.     عالم، عبدالرحمن، بنیادهای علم سیاست، تهران: نشر نی، ‎۱۳۷۳.

       41.     علم الهدی، علی­بن­حسین، الذخیرة فی علم الکلام، قم: نشر اسلامی، 1411ق.

       42.     -----------------، الشافی فی الامامة، قم: مؤسسة الصادق7، چ2، 1410ق.

       43.     غزالی، ابی‌حامد، الاقتصاد فی الاعتقاد، بیروت: دارالهلال، ‎۱۴۲۱ق.

       44.     فاستر، مایکل، خداوندان اندیشه سیاسی، ترجمه جواد شیخ الاسلامی، ج1، تهران: امیرکبیر، ‎۱۳۶۱.

       45.     کلینی، ابوجعفر محمّدبن یعقوب، الکافی، ج1، تهران: اسلامیه، چ2، 1362.

       46.     لاریجانی، صادق، «مبانی مشروعیت حکومت‌ها»، الهیات و حقوق، ش3، 1381.

       47.     ماوردی، علی­بن محمد، احکام السلطانیة، مکه: دار التعاون للنشر والتوزیع، چ2، 1386ق.

       48.     مجلسی، محمدتقی، شرح نهج‌البلاغه المقتطف من بحارالانوار، ج3، تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، 1366.

       49.     مدرسی طباطبایی، سیدحسین، مکتب در فرآیند تکامل، ترجمه هاشم ایزدپناه، تهران: کویر، چ3، 1386.

       50.     مسعودی، علی‌بن الحسین، مروج الذهب و معادن الجوهر، ج2و3، مصر: السعادة، ‎۱۳۸۴ق.

       51.     مصباح یزدی، محمدتقی، «حکومت و مشروعیت»، کتاب نقد، ش7، 1377(الف).

       52.     مصباح یزدی، محمدتقی، حقوق و سیاست در قرآن، قم: مؤسسه امام خمینی;، ‎۱۳۷۷(ب).

       53.     -----------------، نظریه سیاسی اسلام، ج2، قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی;، ۱۳86.

       54.     معاونت پژوهشی دفتر تبلیغات اسلامی، «بازخوانی مفهوم امامت و تشیع؛ نقدها و واکنش­ها»، آیینه اندیشه، معاونت پژوهشی دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه، ش5، سال1385.

       55.     معصومی، سید محمد مسعود، «مبانی مشروعیت»، فصلنامه حکومت اسلامی، ش53، 1388.

       56.     مفید، محمدبن نعمان، الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، ج1، قم: کنگره شیخ مفید، 1413ق.

       57.     مکارم شیرازی، ناصر، پیام امام امیرالمؤمنین،ج1، تهران: دارالکتب الاسلامیة، چ5، ‎1383.

       58.     منتسکیو، روح القوانین، ترجمه و نگارش علی‌اکبر مهتدی، تهران: امیرکبیر، چ7، 1355.

       59.     منقری، نصر‌بن مزاحم‏، وقعة صفین، قاهرة: المؤسسة العربیة الحدیثة، الطبعة الثانیة، 1382ق.

       60.     موسوی، عباس‌علی، شرح نهج البلاغه، ج4، بیروت: دارالرسول الاکرم ـ دارالمحجة البیضاء، 1376.

       61.     یعقوبی، احمدبن ابی یعقوب، تاریخ الیعقوبی، ج2، بیروت: دارالصادر، بی‌تا.